Ergasheva Madinaning fizikaviy-kimyo fanidan tayyorlagan taqdimot ishi Zamonaviy fizikaviy va fizik-kimyoviy tadqiqot usullari

YaMR spektrining parametrlari

Molekuladagi barcha protonlar bir xil bo4lib, ular Lannor formulasiga ko‘ra yagona umuraiy signal namoyon qilishi lozim edi, chunki barcha protonlar uchun v, y, H bir xil qiymatga ega va o‘zgarmasdir. Amalda esa hatto bir molekuladagi protonlaming YaMR spektridagi rezonans chastotasi bir-biridan farq qiladi. Chunki har bir proton uglerod atomining C-C bog‘idagi boshqa funksional guruhlar elektron bulutlarining zichligini turlicha his qiladi. Boshqacha qilib aytganda, protonlami har xil elektron bulut zichliklari doimiy tashqi magnit maydonidan turlicha ekranlaydi. Bunday protonlar kimyoviy ekvivalent bo’lsa ham, elektromagnit xossalari bilan noekvivalentdir. Mana shu hodisani tushuntiradigan YaMR spektroskopiyasining asosiy parametrikimyoviy siljishdir. Shunday magnit ekranlashishning oddiy model sistemasini sferik simmetriyaga ega elektron bulutli izotrop magnit zarracha misolida ko‘rib chiqamiz. Bu zarracha tashqi H magnit maydonida joylashtirilganda elektronlar yadro atrofida va tashqi H maydon atrofida aylana boshlaydi. Natijada tashqi H maydonga qarshi yo4nalgan ikkilamchi lokal Hiok elektromagnit maydon hosil qiladi

EPR spektorskopiyasi haqida

Bugungi kunda kimyo fanining samarali rivojlanishining asosiy sabablaridan biri zamonaviy fizik-kimyoviy tadqiqot usullarining keng qoilanishi natijasidir. Bu usullar orasida EPR spektroskopiyasi asosiy o'rinni egallaydi. EPR usuli 1944-yilda Qozon universitetida rus olimi U.K. Zavoyskiy tomonidan kashf etildi. Bu usul dastlab fiziklaming tixrli nazariy modellarini tekshirishga qaratilgan edi. Ammo tez orada shu narsa aniqlandiki, EPR spektri parametrlari rezonans kuzatilayotgan moddaning tarkibi va tuzilishiga bogiiq ravishda o‘zgaradi. Bu EPR spektroskopiyasining paramagnit moddalar ya’ni juftlashmagan (toq spinli) elektron tutgan zarrachalar (erkin radikallar, ion - radikallar, oraliq metallaming kompleks birikmalari, triplet holatdagi molekulalar) tadqiqotida keng qoilanishiga sabab boidi.

PMR spektri parametrlari

• PMR spektrlarida signallarning kimyoviy siljishi va ularning soni protonning molekuladagi o’rniga bog’liq bo’ladi.
• Agar guruhlar elektromanfiy elementlar bilan bog’langan bo’lsa, signallar kuchsiz maydon sohasiga siljiydi.
• Siljituvchi reagentlar
• PMR spektridagi signallarning kimyoviy siljishini paramagnit lantanoidli siljituvchi reagentlar (LSR) ishtirokida bir necha martagacha o’zgartirish mumkin. Eu3+, Pr3+, Yb3+ kabi ionlarning 2,2,6,6-tetrametilgeptan-3,5-dion va 1,1,1,2,2,3,3-geptaftor-7,7-dimetiloktan-4,6-dion bilan hosil qilgan xelat kompleks birikmalari ishlatiladi.
• Signallarning intensivligi
• PMR spektrlarida signallar intensivligi uning yuzasini o’lchash orqali topiladi. YaMR spektroskoplar EHM bilan jihozlangan bo’lib, signallar yuzasi avtomatik tarzda hisoblanadi. Spektrda zina shaklidagi integral chiziq tarzida ham berilishi mumkin.
• Spin-spin ta’sir
• Qo’shni protonlar bir-biriga o’z magnit maydoni bilan (yadro spini bilan) ta’sir etadi. Protonlarning bir-biriga o’zaro bunday ta’siri spin-spin ta’sir (SST) deyiladi. Bu ta’sir oqibatida signal cho’qqilarinining ajralib ketishi spin-spin ta’sir konstantasi (SSTK) qiymati bilan o’lchanadi va J harfi bidan belgilanib, gers birlikda ifodalanadi.