Ergasheva ozodaning jahon geografiyasi fanidan o

Professor Hermann Heusler- Muayyan hududda muzliklarning mavjudligi ikkita 
potentsial tahdidni anglatishi mumkin. Yashirin va eng xavfli tendentsiya 
ularning asta-sekin erishidir. Har yili muzliklar 10, 20, 50, 70 metrga erib ketadi 
va bir qarashda bu fojia emas. Ammo, mavjud prognozlarga ko'ra, keyingi o'n 
yilliklarda ular butunlay erishi mumkin. Shunda tog‘ daryolariga kamroq suv 
quyiladi. Yuqori oqim mamlakatlari taqchil suv boshqaruvchisi rolida bo'ladi. Bu 
holat siyosiy xavf-xatarlardan tashqari, ayanchli ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarga 
olib keladi va vodiy erlarining qishloq xo‘jaligida band bo‘lgan juda ko‘p aholisini 
migratsiyaga majbur qiladi.Ammo geolog sifatida meni muzliklarning erishi bilan 
bog'liq bevosita tahdidlar, ya'ni buning natijasida ko'pincha baland tog'li ko'llar, 
ba'zan besh ming metr balandlikda paydo bo'lishi qiziqtiradi. Turli xil tabiat 
hodisalari suv massalarining bu ko'llardan quyi oqimlarga o'tishiga olib kelishi 
mumkin. Tasavvur qiling-a, birdaniga yuz minglab kub metr suv ajralib chiqadi. 
Katta to'lqinlar pastga tushib, yo'lidagi hamma narsani tom ma'noda buzadi. 
Qirg‘izistonda bir necha yuzlab muzliklar bor, lekin ularning ikki-uch o‘nlablari 
odamlar uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri xavf tug‘diradi. Biz bilan birga qirg‘izistonlik 
hamkasblar va mahalliy Favqulodda vaziyatlar vazirligi xodimlari ushbu 
muammoni faol o‘rganmoqda. Bizning asosiy vazifalarimiz bunday ko'llarning 
mumkin bo'lgan portlashlarini bashorat qilish va ulardan qanday qilib zarar 
ko'rishni aniqlashdir.- Qaysi muzliklar xavfliroq - Yevropami yoki qirg'izmi?- 
Albatta, qirg'izlar. Ular balandroq va ko'proq. Evropada, nisbatan aytganda, 
faqat muzlik davrida tog'larda juda ko'p muz massalari mavjud edi va hozir biz 
umuman muzliklar borligidan xursandmiz. Avstriyada ular tomonidan yuzaga
26

---

keladigan xavf minimaldir. Shveytsariyada vaziyat biroz murakkabroq, ayniqsa 
Italiya bilan chegarada. U yerda suvning chiqib ketish xavfi Markaziy Osiyodagi 
xavf 
darajasiga 
teng.Bunday 
hodisalarning 
iqtisodiy 
tomoni 
bilan 
shug'ullanasizmi? Bu aholi va infratuzilmani bunday tabiiy tahdidlardan himoya 
qilish uchun qanday vositalar kerak, degan savolga javobni nazarda tutadi.Tyan-
Shan tog'larida- Bu juda dolzarb mavzu. Bishkek yaqinidagi milliy bog‘ misolida 
biz Qirg‘iziston-Rossiya Slavyan universiteti mutaxassislari bilan birgalikda 
muzlik ko‘llaridan birida yorilish sodir bo‘lgan taqdirda maksimal darajada 
vayron bo‘lishini ko‘rsatadigan kompyuter modelini yaratishga harakat 
qilmoqdamiz. Qirg'iziston poytaxtining chekka hududlarida va Bishkekning 
o'zida. Umuman olganda, ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarni hisoblash keyingi 
loyihaning vazifasi bo'lib, biz allaqachon sheriklarni qidirmoqdamiz. Bu erda 
asosiy savollar: o'qish qancha turadi, to'g'on qurish qancha turadi? Ayrim 
hududlarda qurilishni taqiqlash kerakmi? Aytaylik, Avstriya va Shveytsariyada 
qor ko'chkisi yoki muzlik suvlari o'pirilishi natijasida zarar ko'rishi mumkin 
bo'lgan hudud bo'yicha aniq rejalarimiz bor. Olimlar tomonidan aniqlangan xavf-
xatarlar xavf zonasida yangi uylar va yo'llar qurilishini rad etishga majbur qiluvchi 
huquqiy hujjatning asosini tashkil qiladi. Qirg‘izistonda bunday rejalar hali 
uzoqda, lekin biz poydevor qo‘ymoqchimiz.— Qirgʻizistonlik hamkasblaringiz 
bilan hamkorlik qilayotganingizni ikki marta taʼkidladingiz. Loyihada yana kimlar 
ishtirok etadi?– Loyiha ikki kichik guruhda o‘rtacha 10-20 kishini qamrab oladi. 
Birida iqlim mutaxassislari, ikkinchisida esa muzliklar ishlaydi. Bular Avstriya, 
Germaniya va Shvetsiyadan kelgan olimlar, ular bizning loyihamizda bevosita 
ishtirok etmoqda. Keyin, albatta, bizga yordam beradigan qirg‘iz, rus, amerikalik 
olimlar bor.- Loyiha 2012-yil oxirida tugaydi. Keyin nima? Bunday loyihalarning
27 

---

eng achinarlisi, hisobot yoziladi, yaxshi jurnalda chop etiladi, tamom. Ammo biz
ishimiz natijalarini muzliklarning erishi natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan 
tabiiy ofatlarning oldini olish rejasiga kiritish ustida ishlamoqchimiz. 2014-yil 
noyabr oyida Dushanbe shahrida “Markaziy Osiyodagi muzliklarning erishi: 
harakat vaqti” mavzusidagi ikki kunlik seminar ochildi. ochilish nutqi va 
tashkilotchilarning batafsil xayrlashuv nutqlari. Shundan so‘ng delegatsiyalar 
vakillari Markaziy Osiyo davlatlaridan, jumladan, Afg‘onistondan. Soʻngra 
muzliklar va baland togʻ qorlarining holati boʻyicha ilmiy tahlil qilindi muz 
resurslari va muzliklarning erishi tendentsiyalari, shuningdek, Markaziy 
Osiyodagi ilmiy faoliyat taqdimoti (CA). Manfaatdor tomonlarga masalalar 
bo'yicha o'z fikrlarini bildirish va qabul qilishga tayyor ekanliklarini bildirish 
imkoniyati berildi atrof-muhit o'zgarishiga moslashish va erish bilan bog'liq 
dolzarb muammolarni hal qilish bo'yicha qo'shma tadbirlarda ishtirok etish 
muzliklar / Markaziy Osiyodagi iqlim o'zgarishi. Ishchi guruhlar ish rejasi 
loyihasini tayyorlashdan oldin ikkinchi kuni iqlim o'zgarishi va erish sharoitida 
ta'lim va jamoatchilikni xabardor qilish zarurligini muhokama qildimuzliklar. 
Ishchi guruhlar chora-tadbirlar rejasi loyihasini muhokama qilib, printsipial 
jihatdan kelishib oldilar, so‘ngra yalpi majlisga taqdim etdilar. Harakatlar rejasi 
loyihasi oltita ishtirokchi davlatga ularning sharhlari va keyinchalik tasdiqlash 
uchun taqdim etiladi. UNRCCA poytaxtlarda maslahatlashuvlar o'tkazadi va 
mablag' izlaydi, shu jumladan Global Ekologik Fonddan (GEF). Dushanbedagi 
seminar 2013-yilda Olmaotada boʻlib oʻtgan “Muzliklarning erishining taʼsiri” 
mavzusidagi seminarning davomi sifatida koʻrib chiqilishi kerak. Markaziy 
Osiyodagi milliy va transchegaraviy suv resurslarining holati to‘g‘risida”. Seminar 
Qozog‘istonning Olmaota shahrida bo‘lib o‘tdi, 2013-yil 12-aprel kuni boʻlib 
oʻtgan unda Markaziy Osiyo davlatlari, Afgʻoniston va xalqaro tashkilotlar
28 

---

vakillari 
ishtirok 
etdi.
olimlar va xalqaro ekspertlar bilan bir qatorda. Bundan tashqari, o'sha paytdagi 
seminar moliyaviy tufayli amalga oshirildi AQSh hukumati yordami.