Ergasheva xursanoy

2.6. Mavzuni chuqur o‘qitishda kimyoviy tajribalardan foydalanish.
Taniqli kimyogar, davriy qonun va kimyoviy elementlar davriy jadvalining “faxriy otasi” D.I.Mendeleyev “Eksperiment” tabiatni so‘roq qilish san’atidir, deganda haq gapni aytgan edi. Darhaqiqat, eksperiment tabiiy fanlar poyezdining chin va qudratli lokomotividir.
Kimyodan eksperiment bajarish jarayoni muhim ob’yekt hisoblanadi. Shuning uchun eksperiment bajarishda o‘quvchi o‘quv-ijodiy faoliyatini quyidagi nuqtai nazardan anglash muhim:

1. 
   tuzilishi va mazmuni;
   
2. 
   eksperiment turlari;
   
3. 
   u yoki bu eksperiment bajarishda o‘quvchi qobiliyatlari va sifatlari;
   
4. 
   eksperiment bajarishda mahsuldor uslublar.
   

Kimyo fanining ilmiy va amaliy jamg‘armasining deyarli barcha salmog‘i eksperiment orqali jamg‘arilgan [19].
1-tajriba.
U –simon nay yoki ikkita kichik stakancha olib, uni yarmigacha kaliy yodid eritmasidan quying va grafit elektrodlarni tushiring. Agar tajriba uchun stakanlar olingan bo‘lsa, stakanlardagi elektrolit eritmalarini agar-agar (yoki jelatina) bilan to‘yingan KNO₃ eritmasi solingan U-sifon naycha bilan birlashtiring. So‘ngra elektrodlarni o‘zgarmas tok manbaiga ulang. Katodda vodorod pufakchalari, anodda esa yod ajralib chiqishini kuzating.
Tok berishni to‘xtatib, elektrodlarni oling. So‘ngra vodorod ajraladigan stakanchaga ozgina fenolftalein, yod ajralayotgan tomoniga esa 1-2 tomchi yangi tayyorlangan kraxmal eritmasidan tomizing. Nima kuzatiladi? Katod va anoddagi jarayonlar tenglamalarini yozing.


2-tajriba.
Elektroliz boradigan stakanchalarni natriy sulfat eritmasi bilan to‘ldiring va grafit elektrodlarni tushiring, doimiy tok manbaiga ulang. Elektrodlarning birida nima ajrala boshlaydi? Katodda qanday mahsulot hosil bo‘ladi? Reaksiya tenglamalarini yozing.


3-tajriba.
U –simon naychaga mis sulfat eritmasidan quying. Ko‘mir elektrodlar yordamida 4-5- minut davomida elektr toki o‘tkazing. Shunda elektrodlarda nima ajraladi? Mis sulfat eritmasining elektroliz sxemasini tuzing.


4- tajriba.
Avvalgi tajribada sirtida mis ajralgan elektrodni tok manbaining musbat qutbiga, ikkinchi elektrodni esa manfiy qutbiga ulab, mis sulfat eirmasi orqali elektr toki o‘tkazing. Anoddagi misning erishini kuzating. Anod misdan yasalgan bo‘lsa, mis sulfatning suvdagi eritmasining elektroliz sxemasini tuzing.
5-tajriba.
Elektroliz qilinadigan stakanchani qalay(II) xlorid eritmasi bilan to‘ldiring. Grafit elektrodlarni tushirib, o‘zgarmas tokka ulang. Katodda ajralayotgan yaltiroq qalay metallning kristallari grafit elektrodga o‘tirishini kuzating.
Katodda va anodda boradigan reaksiyalarning tenglamalarini yozing [20].
6-tajriba.
Elektroliz qilinadigan stakanchaning yarmiga 2n sulfat kislota eritmasidan quyib, grafit elektrodni anodga ulab tushiring. Tok yuborilgandan so‘ng, oldin katodda vodorod pufakchalari ajraladi, so‘ng eritma havo rangga bo‘yalib, H₂ ajralishi kamayadi. So‘ngra elektrodda mis ajrala boshlaydi.