Эркаев Renessans indd

III. Амир Темур фаолияти ва Иккинчи Ренессанс...
71
сон истеъдоди, даҳосига қараб эмас, насл-насабига қа-
раб баҳоланган. Бугунги демократия ривожланган Ев-
ропада инсон қадр-қиммати мезонлари энди тамомила 
бошқача.
Ҳусайн Бойқаронинг Навоийга жиловдор бўлишни 
ўзига эп кўрганлиги унинг қанчалик буюк маънавият 
соҳиби бўлганидан, адабиётни, санъатни, ижодни жуда 
юксак қадрлаганидан далолат беради. Лекин таъкид- 
лаш зарурки, Ҳусайн Бойқаронинг ҳаракати нафақат 
унинг қандай подшоҳ ва инсон бўлганини кўрсатади, 
у жамият маънавияти юксаклигидан, подшоҳларнинг 
юқоридагига ўхшаш хатти-ҳаракатларини тўғри қабул 
қилиб, муносиб баҳолай олишидан ҳам далолат бера-
ди. Агар Хуросон ва Мовароуннаҳрда Европадагидай 
муносабатлар, қарашлар ҳукмронлик қилганда, олий 
табақа ва авом халқ Ҳусайн Бойқаро илтифотини тўғри 
тушуна олмаганида, у ҳеч қачон Навоийга жилов-
дор бўлмас эди. Давлат бошлиғининг ўзи ижод билан 
шуғуллангани, маърифатга интилгани, ижод аҳлига ҳо-
мийлик қилгани аъёнларга ибрат ва тақлид учун наму-
на бўлган. Ҳусайн Бойқаро саройида, вилоятлар ҳоким-
лари саройида ижодий муҳит қайнаб турган.
Ҳиротда, Самарқанддан фарқли ўлароқ, табиатшу-
нослик илми яхши ривожланмади. Шоҳрух даврида 
Шарафиддин Али Яздий тарихнависликда, Лутфий 
шеъриятда, Жомий тасаввуфда ва шеъриятда буюк ме-
рос яратдилар. Тасаввуф, хусусан нақшбандия тариқа-
тининг маънавий ҳаётдаги мавқеи анча юксалди, етакчи 
аҳамият касб этди. Ҳусайн Бойқаро замонида нақшбан-
дия мавқеи янада мустаҳкамланди, айтиш мумкинки, 
у расмий мафкура даражасига кўтарилди. Жомий ва 
Навоий даҳо шоирлар бўлишлари қаторида фалсафий, 
диний масалалар, ахлоқ, адабиётшунослик, тилшунос-
лик, жамиятни бошқаришни такомиллаштириш, инсон 

---