Эркин иқтисодий ҳудудлар

3.4-rams. Erkin port va oddiy portlarda mahsulotlarni import va eksport 
qilishda undiriladigan soliqlar
40
. 
Bu jarayon deyarli barcha erkin port hududlarda amalga oshiriladi. 3.5-rasmda 
Buyuk Biritaniya erkin portlarida xomashyoni tayyor mahsulotga aylantirishdan to 
39
https://www.cps.org.uk/research/the-free -ports-opportunity, 6-page. 
40
https://www.cps.org.uk/research/the-free -ports-opportunity, 8-page. 

---

84 
savdo uchun jo„natilishigacha bo„lgan jaroyonni ko„rishimiz mumkin. Agarda oddiy 
port hududga xomashyo olib kirilsa, undan 15% bojxona bojlari undirilad. Shu 
qatorda, erkin portda joylashgan korxonaga xomashyo kiritiladigan bo„lsa hech 
qanaqa bojlar ndirilmaydi. Agarda shu hududda joylashgan korxonadan mamlakat 
ichkarisiga kiritiladigan bo„lsa, tayyor mahsulotdan 2% li boj undiriladi.

– oddiy portlarda xomashyo uchun 15%li bojxona boji; 

–traktor zavodi; 
– tayyor 
mahsulot; 
– savdo; 
– erkin port hududidan mamlakat ichkarisiga eksportdan 2%li boj (tayyor 
mahsulot uchun); 
– oddiy port hududida kirishda xomashyodan 15%li boj.
3.5-rasm. Buyuk Biritaniya erkin port va oddiy port hududida xomashyodan 
undiriladigan bojlar
41
. 
Agar 2018-yil sentabr oyi holatiga dunyo mintaqalari bo„yicha portlarning 
sig„imini ko„radigan bo„lsak, u holda jami portlar sig„immining asosiy qismi – 66% 
ulushini Osiyo mintaqasi egallaganligiga guvoh bo„lish mumkin (3.6-rasm).
3.6-rasm. Dunyo mintaqalari bo„yicha portlarning sig„imi
42
 
Bu esa Osiyo mintaqasida joylashgan portlarda xizmatlar ko„rsatish potensiali 
41
https://www.cps.org.uk/research/the-free -ports-opportunity, 9-page. 
42
https://transportationstore.informa.com/wp-content/uploads/woocommerce_uploads/2018/09/LL-Top-Ports-
sampler.11-page. 
Osiyo; 389872230; 
66%
Markaziy va Janubiy 
Amerika; 21947259; 
4%
O'rtayer 
dengizi(Janubiy 
Yevropa); 
34261715; 6%
O'rta sharq; 
34669411; 6%
Shimoliy Yevropa; 
53188392; 9%
Shimoliy Amerika; 
45998461; 8%
Afrika; 2699978; 0%
Australiya; 5336558; 
1%

---

85 
yuqori ekanligini va tovarlar va yuklar aylanmasining asosiy qismi ushbu mintaqa 
orqali amalga oshirilishini bildiradi. Sababi yuqori o„rinlarda turgan portlarning 
deyarli barchasi Xitoy Xalq Respublikasi portlari hisoblanadi. 
O„z navbatida, portlar tomonidan ko„rstailgan xizmatlar sig„imi bo„yicha Xitoy 
dengiz portlari dunyoning Top-10 taligida 7 ta o„rinni egallaganligi ham buni amalda 
yaqqol tasdiqlaydi (3.7-rasm).