Erning sutkalik harakati va uning geografik oqibatlari

3. Erning sutkalik harakatining geografik qobiq oqibatlri.
1. Er sferoidining siqiqligi vujudga keladi. Erning sutkalik aylanishidan er yuzasining har qanday nuqtasida ikki kuch taosirida uning shakli o`zgarishga uchrashi mumkin.
1-Kuch. Er markazga yo`naluvchi og`irlik kuchi. Ikkinchi sistema er aylanishidan hosil bo`lgan markazdan qochma kuch. Qutblardan ekvatorga tomon markazdan qochma kuch ortib borishi qutbiy siqiqlikni hosil qiladi.
2. Kecha va kunduzning almashishidan geografik qobiqda sutkalik ritmika hosil bo`ladi. Bu hodisa bilan nurash, tirik mavjudotlarning hayot tarzi, er yuzasi va suv yuzasini termik rejimi, havo xarakati, suvning bug`lanishi, atmosfera bosimining o`zgarishi va boshqalar.

Muammoli vaziyat Qadimgi davrda kishilar Erni xarakatsiz osmon jismi deb o`lashlari natijasida ko`p xatoliklar kelib chiqdi. Erning sutkalik xarakati isbotlangandan so`ng, bu xarakat natijasida turli oqibatlar kelib chiqishi aniqlandi. Erni faraz qilingan o`qi orbita tekislikgiga nisbatan 66 0 33 og`ishgan. Og`ish burchagi o`zgarsa Er tabiatida qanday o`zgarishlar kelib chiqishini bashorat qilish yo`llarini o`rganib oling.

3. Er yuzasida buruvchi kuch paydo bo`ladi. Bu kuch 19-asrda yashagan francuz mexanigi G.Korilie nomi bilan ataladi. Bu kuch quyidagi formaula bilan ifodalanadi. ........................

m - harakterlanuvchi jism,
uu - Er aylanishini burcha tezligi, u - chiziqli tezlik,
f - joyning geografik kengligi.
4. Markazdan qochma kuch va tortish kuchi ayirmasidan og`irlik kuchi paydo bo`ladi. Bu kuch qutblardan ekvatorga tomon ozayib boradi.
5. Erning sutkalik harakati natijasida turli geografik uzunliklarda vaqt turlicha bo`ladi. Ҳozirgi vaqtda astronomiyada quyidagi vaqt turlaridan foydalaniladi.
- mahalliy vaqt,
- mintaqa vaqti,
- dekret vaqti,
- yozgi vaqt,
- halqaro vaqt.
6. Erning aylanish o`qi Oy va quyosh tortishi natijasida og`ir 26 ming yil ichida bir marta to`liq aylana chizadi. Bu hodisaga presessiya deyiladi. Bu ciklik o`zgarish er tabiatida ham maolum bir yirik masshtabdagi o`zgarishlarni vujudga keltiradi.
Tayanch iboralar va tushunchalar
Sutkalik harakat, sutka, burchak tezligi, chiziqli tezlik, fuko mayatnigi, koreolisber kuchi, markazdan qochma kuch, og`irlik kuchi, vaqt turlari, mahalliy, mintaqa, dekret, yozgi va halqaro, processiya, ritmika.