Esaplaw texnikasí rawajlaníw tariyxi hám awladlarí

Esaplaw texnikasí rawajlaníw tariyxi hám awladlarí


Esaplaw texnikası rawajlanıw, bul rawajlanıw da teoriyalıq da ámeliy tıykarǵa iye ekenligin kóriw múmkin. Ámeliy tiykar sol dáwirde texnika erisken tabıslar bolsa, teoriyalıq tiykar pánler salasında alınǵan nátiyjeler bolıp tabıladı. Esaplaw texnikası teoriyalıq tárepden pozitsiyali sanaq sistemasınıń rawajlanıwı, qatań tártip qaǵıyda hám logika teoriyasına tiykarlanǵan.


Esaplaw texnikası tariyxı, tiykarinan, 4 dáwirge bólingen. Olar bir-birinen esaplaw qurallarınıń islew Principi (principi), tezligi hám basqa múmkinshilikleri menen ajralıp turadı.


1. Mexanik mashinalarǵa shekem bolǵan dáwir; 


2. Mexanik mashinalar dáwiri; 


3. Elektromexanik mashinalar dáwiri; 


4. Elektron esaplaw mashinaları dáwiri.


1.Mexanik mashinalarǵa shekem bolǵan dáwir. Insaniyat esaplawǵa mútajlik seza baslaǵanda dáslepki esaplaw quralı retinde barmaqlardan paydalanǵan. Usınıń sebepinen insan tábiyiy esaplaw quralı esaplanatuǵın qol hám ayaq barmaqları járdeminde tek sanaw jumısların atqarǵan. Lekin, bilesiz,, bul qurallar járdeminde eki yamasa odan artıq cifrlı sanlar ústinde ápiwayıǵana qosıw ámelin orınlaw da júdá qıyın jumıs yamasa bunı ulıwma múmkinshiligi joq. Esaplaw menen baylanıslı mashqalalardi sheshiw ushın insanlar az-azdan túrli jasalma esaplaw quralların oylap tabıw eta baslawdı. Birinshi esaplaw quralları eramızdan 6 -5 ásir aldın paydalanılǵan shópxat (yaǵnıy, birka - belgi qoyıp geypara zat esabı alıp barılatuǵın tayaqsha, taxtasha ) hám eramızdan 5-4 ásir aldın grekler (áyyemgi greklar) paydalanǵan abak bolıp tabıladı. Abakka uqsas qural basqa xalıqlarda da paydalanılǵan bolıp, yaponlarda - kópyan, orıslarda – shot dep atalǵan.


Keyingi itibarlı esaplaw quralları bolıp shotland matematigi Jan Neperning tayaqshaları (1617 jıl ), ingliz matematika oqıtıwshıları vilyam Otredning dóńgelek hám Richard Delameynning tuwrı múyeshli logarifmik sızǵısh (1632) proektleri esaplanadı.
2. Mexanik mashinalar dáwiri.
Nemis matematigi Vilgelm Shikkard 1623-jılı proektlestirgen úskeneden mexanik mashinalar dáwiri baslandı. Tiykarınan bolsa Shikkardning mashinası da birinshi emes eken. 1967-jılı Madriddagi milliy kitapxanadan Leonardo de Vinchidiń baspa etilmegen qo'ljazbasi tabılǵan. Qo'ljazbada sızılmalar ishinde on ush cifrlı sanlardı qosa alatuǵın esaplaw apparatınıń sızılması ámeldegi bolıp, olar tiykarında jasalǵanda qurılma qosıw hám ayırıw ámellerin orınlawshı mashina ekenligi málim boldı. Soǵan tiykarlanıp oyanıw dáwirdiń ullı súwretshii, Italiyalıq matematikalıq Leonardo de vinchi (1452-1519 -jıllar ) birinshi esaplaw apparatınıń oylap shıǵarıwshısı dep esaplanadı.


1642-jılda fransuz matematigi hám fizigi Blez Paskal qosıw hám ayırıw ámellerin atqara alatuǵın “Paskalina” atınıń alǵan mexanik mashina jasadí.. 1642­-1645-jıllarda Paskal mexanik tárzde esaplaytuǵın apparatınıń 50 den zıyat formaların oylap tabıw etdi. Olardıń 1645-jılda jasalǵan eń jetiliskeni «arifmetik mashina» yamasa «Paskal dóngelegi» dep at berildi. Bul qurılma sanlardı “eslab” qolardi hám 4 arifmetik ámeldi atqara alardı.


1673 jılda nemis matematigi hám fizigi Gotfrid vilgelm Leybnits ekilik sanaq sisteması qollanǵan 4 ámel atqara alatuǵın hám de túbir shıǵara alatuǵın mashina oylap tapti.


3.Elektromexanik mashinalar dáwiri. Mexanik esaplaw mashinalarında uqsas qurılmalar qol kúshi menen háreketke keltirilar edi. Mine sol wazıypanı elektr energiyası járdeminde ámelge asırıwshı esaplaw mashinalarınıń islep shıǵilıwı elektromexanik esaplaw mashinalar dáwirin baslap berdi. 1831 jılda amerikalıq J. Genri elektromexanik rele oylap tabıw etdi. 1918 jılda bir-birinen xabarsız halda orıs alımı M. A. Bonch-Bruyevich hám ingliz ilimpazları v. Ikklz hám F. Jordan trigger dep atalǵan elektron rele oylap tapti..
1930 -jılda vannevar Bush elektromexanik releda jıynalǵan esap­lawshí mashinasın islep shigardi.. 1941 jılda nemis injeneri Konrad Suze elektromexanik releda jıynalǵan Z3 atlı esaplaw mashinasın jasadi. Onıń mashinası tómendegi múmkinshilikleri menen ajralıp turardı : programma tiykarında basqarıladı, ekilik sanaq sistemasında kórsetilgen qo'zg'aluwshań noqatlı sanlar ústinde ámeller atqaradı, logikalıq sxemaǵa tiykarlanǵan. 1944 jılda Govard Eyken “Mark-1” atlı elektromexanik releli, programma tiykarında isleytuǵın mashina jasadi.


Elektromexanik mashinalar elektromexanik rele tiykarında jasalǵanı ushın jetkiliklishe isenimli emes edi. Ingliz alımı Jan Fleming 1904 jılda diodti (grek. di - eki, hodos - jol) oylap tapti.Amerikalıq injener Li de Fores 1907 jılda triod - elektron vakuumlı lampanı jańalıq ashtı. Esaplaw texnikasınıń keyingi rawajlanıwına diod hám triodning jańalıq ashılıwı úlken tásir kórsetdi.


4.Elektron esaplaw mashinaları dáwiri.
1946 jılda birinshi bolıp AQSHning Pensilvaniya universitetinde Jan Mouchli hám Jan Ekkert 70 tonnaǵa jaqın salmaqlıqtaǵı, 300 kvadrat metrli jaydı iyelegen, derlik 18 mıń elektron lampalı úlken elektron esaplaw mashinası «ENIAC»ni (Electronic Numerical Integrator And Calculator) qurıwdı. Ol sekundına 300 dane kóbeytiw hám 5000 qosıw ámelin atqara alardı. Onıń tezligi elektromexanik releli mashinalarǵa salıstırǵanda 1000 ret úlken edi. Usınıń menen “ENIAC” elektron esaplaw mashinaları dáwirin baslap berdi.


1948 jıl. Amerikanıń Bell Laboratories firmasında fiziklar - Uilyam Shokli, Uolter Bratteyn va Jan Bardin tranzistor jaratıwdı. Onıń ushın olar Nobel sıylıqına iye boldı.
1949 jıl. Angliyada Moris Uilks baslıqlıǵında yadında programma saqlanatuǵın birinshi EDSAC kompyuteri yasaldi.
1957 jıl. Amerikanıń NCR firması tárepinen birinshi tranzistorlı kompyuter jaratıldı.


1983 jıl. Apple Computers korporatsiyasi " tıshqancha” menen basqarılatuǵın birinshi ofis kompyuteri - " Lisa” jeke kompyuterin islep shıqtı.


1974 jıl. AQSh áskeriy xavo kúshleri jas ofitseri, injiner-elektonchi Edvard Roberts 8080 mikroprotsessori tiykarında Altair mikrokompyuterini yasadi. Altair kommerciyada úlken tabısqa eristi. Onı pochta arqalı satıp alınǵan zat etip xojalıqlarda isletiwdi.


1975 jıl. Jas programmist Pol Allen hám Garvard universiteti studenti Bill Geyts Altair mikrokompyuterida Beysik programmalastırıw tilin jumısqa túsiriwdi. Keyinirek olar Microsoft (Maykrosoft) firmasına tiykar salıwdı. Házirde ol programmalıq támiynat óndiriwshi eń iri firma esaplanadı.
1976 jıl. Studentler Stefan voznyak hám Stiven Jobs garajda Apple-1 kompyuterin jasap, Apple korporatsiyasiga tiykar salindi..
1979 jıl. Intel firması 8088 mikroprotsessorini islep shıqtı.
1980 jıl. Yaponiyanıń Sharp, Sanyo, Panasonic, Casio kompaniyaları hám amerikanıń Tandy firması úlken kompyuterlerdiń barlıq tiykarǵı qásiyetlerin ózinde sáwlelengen etken birinshi qalta kompyuterin satıwǵa shıǵardı.
1981 jıl. IBM firması 8088 mikroprotsessori tiykarında tashkil etilgen IBM PC atlı birinshi jeke kompyuterin islep shıqtı.
1982 jıl. Intel firması 80286 mikroprotsessorini islep shıqtı.
1983 yil. Iyiliwsheń magnit disklari axborot tasiwshi standart qural siyaqli keń túrde qillanila baslandí..
1983 yil. Anders Xeylsberg islep shiqqanTurbo Pascal kompilyatori Borland firmasi tomonidan satiwga shigarildi.
1984 yil. Sistema bloki displey va klaviatura bilan birlestirilgen birinchi Laptop (tizzaga qo'yishga mo'ljallangan) tipidagi kompyuter islep shígildi.