“Ёшлар ва қонун” кўрик танловининг Самарқанд вилоят босқичига тузилган казуслар

Ҳуқуқ нормасини расмий ва норасмий шарҳлашнинг бир биридан фарқини изоҳлаб беринг, уларнинг ҳуқуқни қўллашдаги аҳамиятини атрофлича муҳокама қилинг.

	Нормалар фақатгина ҳуқуқий муносабатлар вужудга келишининг шартларини, ҳолатларини ва чегараларини белгилаб беради. Ҳуқуқий муносабатларнинг мавжудлиги юридик фактлар, деб аталувчи муайян ҳаётий ҳодисалар билан боғлиқ. Юридик фактлар ҳуқуқий муносабатларнинг зарурий шарти, аниқ талаби сифатида майдонга чиқади. Юридик фактлар хилма-хилдир, улар моҳиятан бир неча турларга бўлинади. Юридик фактлар улар келтириб чиқарадиган ҳуқуқий оқибатларга қараб: ҳуқуқни яратувчи, ҳуқуқни ўзгартирувчи ва ҳуқуқни бекор қилувчи фактларга бўлинади. Лекин айни бир юридик ҳодиса бир вақтнинг ўзида ҳам ҳуқуқ яратувчи, ҳам ҳуқуқни ўзгартирувчи, ҳам ҳуқуқни бекор қилувчи факт бўлиши мумкин. Масалани атрофлича таҳлил қилинг.
	Ўзбекистон Республикасининг “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида”ги Қонуннинг “Ўзбекистон Республикасининг қонунлари” деб номланган 8-моддасида “Ўзбекистон Республикасининг қонунлари энг муҳим ва барқарор ижтимоий муносабатларни тартибга солади ҳамда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан ёки референдум ўтказиш йўли билан қабул қилинади. Ўзбекистон Республикасининг қонунлари конституциявий қонунлар тарзида қабул қилиниши мумкин. Кодекслар Ўзбекистон Республикасининг қонунлари билан тасдиқланади”, деб мустаҳкамланган. Лекин “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида”ги Қонуннинг 5-моддасида ушбу ҳужжатлар ўз аксини топмаган. Ҳуқуқни қўллаш жараёнида қонун нормаларига кодекс ёки конституциявий қонунлар нормалари мос келмайдиган ҳолатлар ҳам учраши мумкин. Ушбу ҳолатда масалага ҳуқуқий ечим топиш муҳим аҳамият касб этади. Масалани атрофлича таҳлил қилиш орқали вазиятга ҳуқуқий баҳо беринг.
	Баъзи муаллифлар “ҳуқуқий тизим”ни “ҳуқуқ тизими” ибораси билан бир хил деб тушунадилар, бошқа олимлар эса, мазкур тушунча доирасида ҳуқуқий нормалар ва ҳуқуқий муносабатларнинг ўзаро дахлдорлигини назарда тутадилар. Учинчи гуруҳ мутахассислар “ҳуқуқий тизим тушунчаси норматив тузилма сифатида ҳуқуқнинг тузилишини, ваколатли органларнинг ҳуқуқ ижодкорлик ва ҳуқуқни қўллаш соҳасидаги фаолиятларини қамраб олади”, деб таъкидлайдилар. “Ҳуқуқ тизими” ва “ҳуқуқий тизим” тушунчалари таҳлили улар ўртасида қатор фарқлар мавжудлигини кўрсатади. Масалани атрофлича таҳлил қилинг ва фикрингизни мисоллар ёрдамида мустаҳкамланг.
	Ҳуқуқ нормаларини шарҳлаш мақсади ҳуқуқ ижодкорлиги субъекти назарда тутган ҳуқуқ нормасининг мазмунини аниқлашдан иборат. Ҳуқуқ ижодкорлиги субъекти ўз иродасини тил воситаларида ифодалайди. Шунинг учун унинг сўзлар ёрдамида ифодаланган иродаси ҳар доим ҳам унинг ҳақиқий мазмуни билан мос келмаслиги мумкин. Ҳуқуқ нормаси маъносининг бир хиллиги ва тўла аниқлигига эришиш шарҳлашнинг натижаси ҳисобланади. Шунга кўра, ҳажмига кўра шарҳлашнинг айнан, кенгайтирилган ва чекланган турлари фарқланади. Ҳуқуқ нормаларини айнан, кенгайтирилган ва чекланган шарҳлашнинг афзаллик ва камчилик томонларини ёритиб беринг. Мисоллар асосида муҳокама қилинг ҳамда уларнинг ҳуқуқни қўллаш жараёнидаги ролини кўрсатиб беринг.
	Ҳар бир яратилган қонун, энг аввало мантиқий мунтазамликка асосланган ҳолда, бир-бирига боғлиқ ва ҳар бири олдинги норманинг мазмунидан келиб чиқадиган нормалар тизимидан иборат бўлиши керак. Бошқача қилиб айтганда, ҳар бир норма яхлит бир тизимнинг мустақил, бироқ ўзигача ва ўзидан кейинги нормаларга мазмунан боғлиқ бирлиги сифатида жойлаштирилиши лозим. Лекин биз қонунчиликда айрим ҳолатларда тизимлилик йўқолганлигини ёки такрорлашларга йўл қўйилганлигини кузатамиз. Бунда албатта қонунчиликни тизимлаштириш муҳим аҳамиятга эга бўлиб, унинг бир неча турларини кўрсатиш мумкин. Албатта тизимлаштиришнинг ҳар бири ўзига хос хусусиятларга ва ҳуқуқий асосларга эга.