Ёшларни оилага тайёрлаш ижтимоий вазифа сифатида

D.Sh.Avazyazova 02.02.2023
*Ommaviy hodisalarni o‘rganish natijasida 1890-yilda Gabriel Tardning
«Taqlid qilish qonunlari» deb atalgan birinchi kitobi chiqdi. Tard Fransiyada ro‘y berayotgan ommaviy hodisalarni shu hodisalarda ishtirok etayotganlarning xulqatvorlarini taqlid qilish orqali tushuntiradi. Bu harakatlar irratsional (ya’ni aqlning ishtirokisiz) tabiatga ega bo‘lib, har bir individ ommaga qo‘shilgan zahoti unga taqlid qilishga tayyorlik instinkti ustun bo‘lib qoladi. Italiyalik huquqshunos Stsipion Sigele va fransuz olimi Gyustav Lebon ham Tard ishlarini ma’qullab uning nazariyasini faktik materiallar bilan boyitdilar
02.02.2023

1895-yilda bosilib chiqqan Sigelening

«Omma psixologiyasi» kitoblarida asosiy g‘oya shundan iborat ediki, ommaviy harakatlarda shaxsning o‘z xulqatvorlarini ongli va aql bilan boshqarish qobiliyati yo‘qoladi. Bunday hollarda 17 hissiyotlar ustun keladi, ayniqsa, affekt holatlari, odam o‘zi nima qilayotganligini, olomonga nega qo‘shilib qolganligini bilmaydi, shuning uchun ham affekt holatida ro‘y berayotgan jinoyatga aybni yumshatuvchi holat sabab bo‘lgan, deb qarash odatli bo‘ladi. Bu qarashlari tufayli Sigele Italiyaning qonuniga maxsus modda kiritishga ham erishdi.
02.02.2023





02.02.2023

3. Aqliy sifatlarning yo‘qolishi. Ommaning «aqli» uni tashkil etuvchilar aqlidan ancha past bo‘ladi. Shuning uchun ham ommaning tazyiqiga uchramaslik uchun har bir kishi aqlan mulohaza yuritishdan bosh tortishi, munozaradan qochishi

lozim.

3. Shaxsiy mas’uliyatning yo‘qolishi. Ommaga qo‘shilib qolgan shaxs shunchalik hissiyotlarga berilib ketishi mumkinki, u o‘z harakatlarini nazorat qilish, o‘z ishiga mas’uliyatni esidan chiqaradi. Yakka holda sodir qila olmaydigan ishini, u ommaga qo‘shilib qilib qo‘yishi mumkin.

02.02.2023

XX asrning boshida Angliyada shakllandi. Uning asoschisi ingliz psixologi Uilyam Mak-Dugall bo‘lib, u o‘zining 1908-yilda yozgan
«Sotsial psixologiyaga kirish» kitobidagi inson xulq-atvorining motivi yoki uni harakatga keltiruvchi kuch instinklardir deb yozgan. Keyinchalik u instinkt tushunchasi bilan birga layoqat, intilish iboralarini ham ishlata boshladi. Uning fikricha, xulq-atvorni ta’minlovchi narsa tug‘ma, psixofiziologik tayyorgarlik holati bo‘lib, u nasldan-naslga uzatiladi. Mak-Dugall barcha harakatlarni refleksiv holda tushuntirishga intilib, refleksiv yoyga xos bo‘lgan barcha qismlar ya’ni efferent qabul qiluvchi, retseptiv bo‘lim, afferent (harakat) va markaziy bo‘limdan iborat tizim sifatida tasavvur qiladi. Barcha sotsial harakatlar ham ana shunday refleksiv tabiatga egadir, deb uqtiradi u.