Etiket kásip ruwxıylıǵınıń sırtqı mazmunı sıpatında

Ar-namıs adamdı óziniń xızmet, puqaralıq, kásiplik minnetlerin hújdannan orınlawǵa, haqqóy, ózine hám ózgelerge talapshań bolıwǵa májbúrleyi.
Abıroy ózin-ózi húrmet etiwde, óz shaxsınıń áhmiyetli ekenin ańlawda kórinis tabadı. Abıroy adamnıń kemsitiliwine, jaǵımpazlanıwına, óz mápi ushın kelisimpaz bolıwǵa, basqa individler tárepinen xorlanıwǵa shıdam beriwge jol qoymaydı. Shaxstıń hújdan, parız, ar-namıs, abıroy kibi pazıyletleri bazalıq xarakterge iye, qarımqatnasqa bolǵan ádep-ikramlılıq talaplar: álpayımlılıq, takt, anıqlıq, kishipeyillik hám t.b. etiketke tiyisli.
Álpayımlılıq – bul basqa adamlarǵa, olardıń qádir-qımbatına, abıroyına húrmet penen múnásibet qılıw. Álpayımlıqtıń mánisi – haq niyetlilik. Álpayımlılıq hár qıylı kórinis tabıwı múmkin. Álpayımlılıqtıń hár qıylı mánisleri bar: korrektlilik, iybelilik, sıpayılıq, náziklik.
Korrektlilik – bir qansha atap kórsetilgen, rásmiy, qurǵaq álpayımlılıq, hár qanday jaǵdayda, sonıń qatarında konfliktli jaǵdayda da, ózin ádep shegarasında tutıw kónlikpesi. Korrektlilik kórsetiw – demek, óziniń de, qarım-qatnas boyınsha sheriginiń de abıroyın saqlaw.
Iybelilik – ádette jası úlkenlerge kórsetiletuǵın húrmetli álpayımlılıq. Ata-anaǵa húrmet eń áyyemgi dáwirden búgingi kúnge shekemgi kiyatırǵan jazılǵan hám jazılmaǵan qaǵıydalar toplamına kiredi. Xalıqtıń úlkenlerge húrmet, ata-anaǵa muhabbat, hayal-qızlardı sıylaw úrpádetleri hám dástúrleri saqlanıp kelmekte.
Sıpayılıq – bul basqa adam ushın jaǵımlı hám paydalı bolıw tilegi anıq kórinis tabatuǵın álpayımlılıq.
Náziklik – bul qarım-qatnasta bolǵan adamǵa baylanıslı ayrıqsha jumsaqlıq, náziklik, sezgirlik penen kórinis tabatuǵın álpayımlılıq.
Álpayım minez-qulıqtıń elementleriniń biri – takt. Takt sezimi – bul birinshi gezekte ólshem tuyǵısı, qarım-qatnasta shegara tuyǵısı. onı atlap ótip adamdı ókpeletip alıw yamasa onı naqolay jaǵdayǵa qoyıw múmkin. Taktke iye adam basqa adamlardıń kóz aldında birewge eskertiw bermeydi, onıń insanıy abıroyın túsirmeydi. Taktli minez-qulıq sorawlar beriw kónlikpesin de kózde tutadı.
Anıqlıq – bul morallıq norma. Onıń jámiyetlik turmısta, issheńlik tarawında buzılıwı shártnamanıń orınlanbawına, mańızlı tapsırmalardıń úziliske túsiriliwine alıp keledi.
Issheńlik dúnyasında keshigip keliwshige iseniwge bolmaydı dep esaplanadı. Ózińniń waqtında bahalay biliw, sózlerińdi samalǵa suwırmaw kerek. «Anıqlıq – korollerdiń álpayımlılıǵı hám barlıq iygi adamlardıń parızı», - degen edi francuz koroli Lyudovik XVIII.
Kishipeyillik joqarı etikalıq mádeniyattıń kórinisi bolıp tabıladı. Bul baha beriwdegi salqınqanlılıqtı, óz abıroyı, xızmet jaǵdayı menen maqtanbawdı, basqa adamlardıń talǵamları hám mehrin húrmet etiwdi ańlatadı. Kishipeyil insan hesh qashan ózin basqalardan kóre kórnekli, qábiletli, aqıllı dep esaplamaydı, ózi ushın hesh qanday imtiyazlardı talap etpeydi.
Karnegi «Tek ózi tuwralı sóyleytuǵın adam tek ózi tuwralı ǵana oylaydı. Al tek ózi tuwralı oylaytuǵın insan úmitsiz túrde mádeniyatsız. Ol qansha oqımıslı bolmasın, ol mádeniyatsız». Álpayım adam elgezek boladı. Elgezeklik – bul birinshi bolıp sıpayılıq kórsetiw, basqa adamdı naqolaylılıq hám qıyınshılıqtan qutqarıwǵa umtılıw. Elgezek adam invalidke yamasa qartayǵan adamǵa transportta orın beredi, olarǵa iltimaslarsız-aq transporttan shıǵıwda kómeklesiw ushın qolın sozadı, kósheni kesip ótiwde járdem beredi.
Qarım-qatnasqa qoyılatuǵın ulıwmalıq tán alınǵan ádep-ikramlılıq normaları kommunikativ mádeniyattıń tiykarına qoyılǵan hár bir shaxstıń biytákirarlıǵın, qádirliligin tán alıw menen tıǵız baylanıslı.
Kommunikativlik mádeniyat – bul issheń sherikler menen psixologiyalıq kontakt ornatıwǵa, qarım-qatnas procesinde anıq qabıllaw hám túsinisiwge erisiwge, issheń sheriklerdiń minez-qulqın boljawǵa, issheń sheriklerdiń minez-qulqın qálengen nátiyjelerge qaray baǵdarlawǵa imkaniyat beretuǵın adamlardıń óz-ara baylanısların shólkemlestiriw tarawındaǵı bilim, eplilik kónlikpe, sonday-aq issheńlik tarawındaǵı óz-ara baylanıslardıń ózi.