Etish va boshqarish

16.2 Davlat pensiya ta’minoti tizimida moliyaviy nazoratning o’rni va 
ahamiyati 
Moliyaviy nazorat bu mamlakat va mintaqalarning samarali ijtimoiy- iqtisodiy 
rivojlantirish maqsadlarida davlat va mahalliy boshqaruv sub’ektlarining pul 
mablag’larini shakllantirish va foydalanishning qonuniyligini nazorat qilish 
demakdir. Moliyaviy nazoratning ahamiyati shu bilan muhim ahamiyat kasb etadiki, 
tekshiruvlar o’tkazishda, birinchidan, davlat organlari, jamoat tashkilotlari, 
korxonalar va boshqa idoralar moliyaviy faoliyatini o’rnatilgan huquqiy tartibotlar 
saqlashga majburligi, ikkinchidan, ular faoliyatining iqtisodiy asoslanganligi va 
samaradorligi, davlat vazifalariga muvofiqligi tekshiriladi. 
Moliyaviy nazorat ob’ekti faqat pul mablag’larini tekshirish bilan 

---

kifoyalanmaydi: u yana mamlakatning moddiy, mehnat, tabiiy va boshqa 
resurslaridan foydalanishni ham nazorat qiladi. CHunki, hozirgi davr sharoitida 
ishlab chiqarish jarayoni va taqsimot bilvosita tarzda pul munosabatlarini ham 
ifodalaydi. 
Moliyaviy nazorat - mamlakatda amalga oshirilayotgan nazoratning tarkibiy 
qismi, yoki maxsus sohasidir. Moliyaviy nazoratning mavjudligi moliyani iqtisodiy 
kategoriya sifatida nafaqat taqsimlovchi, balki nazorat funktsiyasini ham amalga 
oshirish vazifasida kelib chiqadi. SHuning uchun ham davlat o’z vazifalarini bajarish 
uchun moliyadan foydalanish jarayonida uning yordamida nazoratni ham amalga 
oshirishni ham ko’zlaydi. Moliyaviy nazorat o’rnatilgan huquqiy me’yorlar asosida 
barcha davlat organlari va mahalliy davlat organlari tizimida, jumladan, fuqarolar, 
mehnat jamoalari va jamoat tashkilotlari ishtirokidagi maxsus nazorat organlari 
vositasida amalga oshiriladi. 
Moliyaviy nazorat barcha moliyaviy-huquqiy institutlar uchun taalluqlidir. 
SHuning uchun tashkilotni muvofiqlashtiruvchi va umuman moliyaviy nazoratni 
amalga oshirish tartibotni amal qilishi uchun moliyaviy-huquqiy me’yorlardan 
tashqari ularning o’ziga xos xususiyatlarini e’tiborga oluvchi me’yorlar va alohida 
moliyaviy huquqiy institutlar ham mavjuddir. Moliyaviy huquq vositasida 
muvofiqlashishga bog’liq moliyaviy nazoratning asosiy mazmuni quyidagilardan 
iboratdir: 
a) davlat, mahalliy boshqaruv, tashkilotlar va fuqarolar oldidagi moliyaviy 
majburiyatlarni bajarishni tekshirish; 
b) davlat, mahalliy boshqaruv organlari tomonidan ularning tasarrufidagi 
xo’jalik yuritishni yoki pul resurslarini (bank ssudalari, byudjetdan tashqari va 
boshqa mablag’lar) boshqaruvini to’g’riigini tekshirish; 
v) tashkilotlar, korxonalar va muassasalar pul mablag’larini moliyaviy 
operatsiyalarini, hisob-kitoblarini va saqlanish qoidalarini bajarishlarini tekshirish; 
g) ishlab chiqarishning ichki rezervlarini aniqlashtirish; 
d) buzilgan moliyaviy instizom to’g’risida ogohlantirish, uni tuzatish. 
Agar qonun va nizomlar buzilishi aniqlansa, o’rnatilgan tartiblar asosida 
tashkilot, mansabdor shaxs va fuqarolarga ta’sir etish kuchiga ega bo’lgan choralar 
ko’riladi, davlatga, tashkilotga va fuqarolarga etkazilgan moddiy ziyonlar qoplanadi. 
Moliyaviy nazoratning oldida turgan eng asosiy vazifalar quyidagilardan 
iborat: 
- pul fondlarining o’lchami va moliyaviy resurslarga bo’lgan ehtiyoj 
o’rtasidagi mutanosiblikka ta’sir ko’rsatish; 
- davlat byudjeti oldidagi majburiyatlarning o’z vaqtida va to’liq bajarilishini 
ta’minlash; 
- moliyaviy resurslarni ko’paytirishning ichki xo’jalik rezervlarini qidirib 
topish va boshqalar. 
Pensiya ta’minoti tizimida moliyaviy nazoratning o’rni va ahamiyatli jixati 
shundaki, ushbu sohaning ijtimoiy yo’naltirilgandir. YA’ni, mamlakatimizda davlat 
maqsadli jamg’armalari tarkibida eng salmoqli ulushga ega bo’lgan fond bu pensiya 
fondi hisoblanadi. SHuning uchun pensiya jamg’armasi mablag’larini to’g’ri 

---

sarflash, maqsadli yo’naltirish borasidagi tadbirlar muhim ahamiyat kasb etadi.