Etish va boshqarish

---

16-MAVZU: DAVLAT PENSIYA TA’MINOTI NAZORATINI TASHKIL 
ETISH VA BOSHQARISH 
MA’RUZA MASHG’ULOTI REJASI: 
16.1. Davlat pensiya ta’minotini nazorat qilishning mazmuni, vazifalari 
va zarurligi 
16.2. Davlat pensiya ta’minoti tizimida moliyaviy nazoratning o’rni va 
ahamiyati 
16.3. Pensiya ta’minotida ichki nazorat, obyekti, subyektlari, turlari va 
usullari 
16.4. Davlat pensiya ta’minoti nazoratini amalga oshiruvchi organlar 
faoliyati, asosiy funksiya va vazifalari 
Tayanch so’z va iboralar: Pensiya ta’minoti, moliyaviy nazorat, ichki 
nazorat, tashqi nazorat, nazorat obyekti va subyekti, taftish, tekshiruv, monitoring, 
Davlat Soliq Qo’mitasi, Nazorat-taftish bosh boshqarmasi, G’aznachilik, 
muvofiqlashtirish. 
16.1 Davlat pensiya ta’minotini nazorat qilishning mazmuni, vazifalari va 
zarurligi 
Moliyaviy tizimni boshqarishning muhim vostalaridan biri - bu moliyaviy 
nazoratdir. Moliyaviy nazoratning zarurligi, uning mohiyati va ahamiyati 
O’zbеkiston Rеspublikasi Konstitutsiyasi tomonidan aniqlanadi. O’zbеkistonda 
moliyaviy nazorat Konstitutsiyamizning 14-moddasidagi “Davlat o’z faoliyatini 
inson va jamiyat farovonligini ko’zlab, ijtimoiy adolat va qonuniylik printsiplari 
asosida amalga oshiradi” dеgan qoidani hayotda amalga oshirish maqsadida tashkil 
etilgan. 
Iqtisodiy jihatdan taraqqiy etgan mamlakatlarda moliyaviy nazorat, bir 
tomondan, o’zaro ta’sirchan va ikkinchi tomondan, mustaqil bo’lgan ikki sohaga 
bo’linadi
1
: 
# 
davlat moliyaviy nazorati; 
# 
nodavlat moliyaviy nazorati. 
Davlat moliyaviy nazorati bu davlatning asosiy qonunlariga tayanadigan va 
hokimiyat hamda boshqaruv organlari iqtisodiy-huquqiy harakatining kompleksli va 
maqsadga yo’naltirilgan tizimidir. Moliyaviy nazoratni tashkil etishda mamlakatning 
Konstitutsiyasi hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Uning huquqiy rеglamеnti 
davlatning tipiga, uning ijtimoiy-siyosiy yo’naltirilganligiga, iqtisodiy taraqqiyot 
darajasiga, mulkchilik shakllarining nisbatiga bog’liq. 
Davlat moliyaviy nazoratining ob’ekti bo’lib O’zbеkiston Rеspublikasi 
byudjеti va boshqa qonunchilikka rioya qilinishini tahlil qilish va tеkshirish orqali 
1
Finansbi. nalogi i kredit. Uchebnik. Izd. 2-е, dop. i pererab. /Pod red. d.e.n., prof. I.D. Matskulyaka. - M.: Izd-vo 
RAGS, 2007. s.23 

---

uning buzilishiga yo’l qo’ymaslik, buzilish holati sodir bo’lsa, aniqlash va 
kamchiliklarni bartaraf etish hisoblanadi. 
Davlat moliyaviy nazoratini quyidagicha guruhlashtirish mumkin: 
— 
Nazoratni amalga oshiruvchi organning bog’liqligiga qarab, ichki va 
tashqi davlat moliyaviy nazoratiga bo’linadi; 
— 
Byudjеtning tegishli darajasiga bog’liq holda, davlat boshqaruvi 
darajasiga ko’ra Respublika va mahalliy darajada amalga oshiriladi. 
Davlat moliyaviy nazorati organlari tizimiga quyidagilar kiradi: 
— 
O’zbekiston Respublikasi hisob palatasi; 
— 
O’zbekiston Respublikasi moliya vazirligi nazorat-taftish boshqarmasi va 
uning hududiy bo’linmalari; 
— 
Davlat boshqaruvi respublika va mahalliy organlarining ichki nazorat 
xizmati. 
Davlat moliyaviy nazoratining sub’ektlari bo’lib, nazorat qilishga vakolati 
bo’lgan Davlat hokimiyati organlari, ya’ni qonunchilik, hukumat ijro va boshqaruv 
organlari hisoblanadi. Mamlakatimizda ushbu organlar tarkibiga O’zbekiston 
Respublikasi Oliy Majlis Senati va Qonunchilik palatasi, O’zbekiston Respublikasi 
Prezident Devoni, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, Moliya vazirligi 
va O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki va boshqa davlat boshqaruv organlari 
kiradi. 
Davlat pensiya ta’minoti tizimida moliyaviy resurslarning taqsimlanishi va 
qayta taqsimlanish jarayoni har doim ma’lum maqsadlarga erishishga qaratilgan 
bo’lib u o’ziga xos tarzda tartibga solish va rag’batlantirish tamoyillari asosida 
boshqarib boriladi. 
Pensiya ta’minotini nazorat qilishda davlat moliyaviy nazoratining o’rni 
kattadir. CHunki mamlakatimiz ijtimoiy siyosatining asosiy bo’g’ini bo’lib pensiya 
va nafaqa oluvchilar hisoblanadi. Davlat pensiya ta’minotini umumiy boshqarishni 
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga asosan Oliy Majlis, Vazirlar Mahkamasi 
va Prezident devoni amalga oshiradi.