Evolutsion jarayonning genetik va ekologik asoslari

Jinsiy ko`payish populyatsiyadagi irsiy belgi — xossalar xilma-xil bo`lishini ta’minlaydi. Olib borilgan hisoblarga qaraganda, agar chatishtirishda qatnashayotgan ikkita organizm xromosomalari 10 ta lokusi bilan farq qilsa, har bir allel to`rt imkoniyatni o`zida namoyon etsa, ularning naslida 10 milliard organizm har xil genotipga ega bo`ladi. Lekin populyatsiyadagi organizmlarning soni kamligi tufayli bu imkoniyat ro`yobga chiqavermaydi. Populyatsiyadagi genotipning geterogenlik holati mutatsiya jarayoni va chatishish bilan saqlanib boradi. Buning natijasida populyatsiya va tur moslashish uchun faqat hozirgi vaqtda hosil bo`lgan irsiy o`zgarishlardan emas, balki bir vaqtlar vujudga kelgan va uzoq vaqt yashirin holatdagi irsiy o`zgarishlardan ham foydalanish imkonini beradi. Shu nuqtai nazardan olganda, populyatsiyaning genotip tomondan geterogenligi irsiy o`zgaruvchanlikning «safarbarlik rezervi» bo`lib xizmat qiladi.

• Jinsiy ko`payish populyatsiyadagi irsiy belgi — xossalar xilma-xil bo`lishini ta’minlaydi. Olib borilgan hisoblarga qaraganda, agar chatishtirishda qatnashayotgan ikkita organizm xromosomalari 10 ta lokusi bilan farq qilsa, har bir allel to`rt imkoniyatni o`zida namoyon etsa, ularning naslida 10 milliard organizm har xil genotipga ega bo`ladi. Lekin populyatsiyadagi organizmlarning soni kamligi tufayli bu imkoniyat ro`yobga chiqavermaydi. Populyatsiyadagi genotipning geterogenlik holati mutatsiya jarayoni va chatishish bilan saqlanib boradi. Buning natijasida populyatsiya va tur moslashish uchun faqat hozirgi vaqtda hosil bo`lgan irsiy o`zgarishlardan emas, balki bir vaqtlar vujudga kelgan va uzoq vaqt yashirin holatdagi irsiy o`zgarishlardan ham foydalanish imkonini beradi. Shu nuqtai nazardan olganda, populyatsiyaning genotip tomondan geterogenligi irsiy o`zgaruvchanlikning «safarbarlik rezervi» bo`lib xizmat qiladi.

Populyatsiyada ikki yoki undan ko`p belgilar bilan genetik tomondan uzoq vaqt farq qiluvchi formalarning muvozanat holatdagi mavjudligi polimorfizm deb ataladi. polimorfizm drozofila melangasterda yebony (tananing qoramtirligi) mutatsiyasiga ega populyatsiyalarda o`rganilgan. Mazkur mutatsiyaga ega populyatsiya kuzatilganda, mutatsiyasi bor drozofilalar bo`g`indan-bo`g`inga kamayib, o`ninchi bo`g`inga kelganda 10% qolganligi aniqlangan. Bunday holat gomozigota formalarning nobud bo`lishi va geterozigota formalarning yashab qolishi bilan uzviy bog`liq. Xardi — Vaynberg qonuniga ko`ra, har bo`g`inda geterozigota erkak va urg`ochi formalarning qo`shilishi natijasida gomozigota mutant formalar hamda mutatsiyaga ega bo`lgan gomozigota formalar va nihoyat, yashirin holda yebony mutatsiyali geterozigota formalar hosil bo`ladi. Bu uch imkoniyatdan geterozigota formalar har bo`g`inda ko`proq yashab qoladi

• Populyatsiyada ikki yoki undan ko`p belgilar bilan genetik tomondan uzoq vaqt farq qiluvchi formalarning muvozanat holatdagi mavjudligi polimorfizm deb ataladi. polimorfizm drozofila melangasterda yebony (tananing qoramtirligi) mutatsiyasiga ega populyatsiyalarda o`rganilgan. Mazkur mutatsiyaga ega populyatsiya kuzatilganda, mutatsiyasi bor drozofilalar bo`g`indan-bo`g`inga kamayib, o`ninchi bo`g`inga kelganda 10% qolganligi aniqlangan. Bunday holat gomozigota formalarning nobud bo`lishi va geterozigota formalarning yashab qolishi bilan uzviy bog`liq. Xardi — Vaynberg qonuniga ko`ra, har bo`g`inda geterozigota erkak va urg`ochi formalarning qo`shilishi natijasida gomozigota mutant formalar hamda mutatsiyaga ega bo`lgan gomozigota formalar va nihoyat, yashirin holda yebony mutatsiyali geterozigota formalar hosil bo`ladi. Bu uch imkoniyatdan geterozigota formalar har bo`g`inda ko`proq yashab qoladi