F. F. N. Z. A. Xolmedova “Matn tilshunosligi” kursining matn nazariyasi va matnni lingvistik tahlil qilishga asoslanishi

Matn

• 
  Ma’lum voqelik haqida tasavvur (ma’lumot) beradigan bir yoki bir necha sintaktik birliklardan tashkil topgan nutqiy butunlik matn hisoblanadi.
  

Matn ko‘rinishi

dialogik nutq savol-javob, buyruq-javob, xabar-e’tiroz kabi mazmunlarda bo‘ladi
Tavsifiy (monologik) matn so‘zlovchi yoki yozuvchi tomonidan bayon etilgan voqea-hodisa, narsa yoki shaxs tasviri, tavsifi yoxud xabar, ma’lumot bayonidir. Maqola, insho ham tavsifiy matnning bir turi sanaladi.

Tavsifiy matn

• 
  ilmiy, publitsistik, rasmiy-idoraviy, shuningdek, badiiy uslubga xosdir.
  

Matnni kengaytirish

• 
  – matnning bosh fikri, g‘oyasini shakllantiruvchi
  
• 
  tayanch so‘z yoki gap, ifodani aniqlash va shunga bog‘liq
  
• 
  holda o‘z mustaqil, ijodiy fikrini ifodalovchi gap, ifoda
  
• 
  qo‘shish;
  
• 
  — matn mazmunini maqol, matal, hikmatlar bilan
  
• 
  boyitish, dalillar bilan asoslash;
  
• 
  – gapni uyushiq bo‘laklar, kiritmalar, ajratilgan bo‘-
  
• 
  laklar hisobiga kengaytirish;
  

• 
  — so‘z va birikmalarni ma’nodoshlari — tasviriy ifodalar, frazeologik iboralar va boshqa badiiy tasvir vositalari bilan almashtirish;
  
• 
  – sodda gapni qo‘shma gapga, qo‘shma gapni alohida sodda gaplarga ajratish;
  
• 
  – asosiy fikrni ifodalovchi gapga qo‘shimcha fikr,
  
• 
  izoh bildiruvchi sintaktik parallel gaplarni mantiqiy
  
• 
  izchillikda bog‘lab kiritish;
  
• 
  — matnning kirish, xulosa qismlarini o‘z qarashlari, mulohazalari, ilovalari bilan to‘ldirish.
  

Ixtisoslikka oid matn tuzishda

• 
  — matnning qaysi nutq uslubida yozilishi kerakligini
  
• 
  oldindan bilish;
  
• 
  — ixtisoslikka oid so‘z va shartli belgilarni to‘g‘ri tanlay
  
• 
  olish va o‘rinli joylashtirish;
  
• 
  — so‘z va atamalarni imlo me’yorlariga rioya qilgan
  
• 
  holda yozish;
  
• 
  – kasbdoshlarga unchalik tanish bo‘lmagan yoki faol
  
• 
  qo‘llanmaydigan atama, shartli belgi yoki qisqartmalarga qavs ichida izoh berish;
  

• 
  — ixtisoslikka oid atamalarni boshqa tillardan o‘zlashtirish va so‘z yasashda milliy tilning tabiatini nazarda tutish;
  
• 
  — kasb-hunar so‘zlari va atamalarining o‘rinsiz takrorlanishiga yo‘l qo‘ymaslik, ularning ta’sirchanligini oshirish maqsadida leksik, morfologik va sintaktik sinonimiya imkoniyatlaridan o‘rinli foydalanish va boshqalar.
  

• 
  E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!
  

http://fayllar.org