F. I. Xaydarov, N. I. Xalelova umumiy psixologiya

Shu bilan birga psixologiyaning bir qator tadbiqiy sohalari ham mavjud, Eksperimental psixologiya - eksperimental metodlar yordamida psixik hodisalarni tadqiq qilishning umumiy sohasi. Psixologiya fan sifatida falsafadan ajralib chiqishida, eksperimental tadqiqotlar o’tkazishda asosiy rol o’ynagan.
Ekstremal psixologiya - insonnning o’zgargan muhit shart-sharoitlarida psixik faoliyatning kechishi qonuniyatlarini o’rganadigan psixologiya sohasi.
Psixofiziologiya - odamlaming individual psixologik va psixofiziologik rqlarini tadqiq qiluvchi, psixologiya sohasi.
Siyosiy psixologiya - jamiyatning siyosiy hayotidagi psixologik xususiyatlar, ilatlar, qonuniyatlar, ta'sirchanlik va ta'sir ko’rsatish jarayonlari kabi jabhalami kshiruvchi psixologiya so?asi.
Oila psixologiyasi - oila psixologiyasini o’rganuvchi, fanlararo tadqiqot lishga yo’nalgan psixologiya sohasi.
Parapsixologiya - Hozirgi zamon fanining cliegarasidan tashqaridagi, shuntirish qiyin bo’lgan psixik hodisalami o’rganadi.
Fan rivojlanib, taraqqiy etib borishi jarayonida uning sohalari ham kengayib irmoqda. \
iHozirgi zamon psixologiyasining ilmiy tadqiqot metodlaijj
Malumki, har qanday fan o’z predmetiga ega. Psixologiyaning predmeti ixika bo’lib, u obektiv olamni psixik hodisalar asosida aks ettirib, yuzaga kelgan va akllangan obraz subekt faoliyatini, xulq-atvorini maqsad sari yo’naltiradi.
Bundan tashqari har qanday fan qandaydir hodisa qonuniyatlarini bilish uchun alum bir metodlardan foydalanadi. I.P.Pavlov "Metodning qo’lida tadqiqot taqdiri )tadi” degan edi. Metodlar tizimi fanning umumiy metodologiyasiga birlashadi.
Metodologiyani keng manoda oladigan bo’lsak, u malum tizimga ega bo’lgan i bilimlami izlab topishga qaratilgan, mantiqan ketma-ketlikka ega bo’lgan etodlardir. Ko’pchilik olimlar bu atamani iimiv metod tushunchasiga mos tarzda shunadilar va foydalanadilar, metodologiya faqat ilmiy tarzda qabul qilinishi deb kidlaydilar.
^Vletodologiya (yunoncha methodes - bilish, tadqiq qilish, izlanish yo’li, logos tushuncha, talimot) amaliy faoliyatini tashkil etish va amalga oshirish tamoyillari, lullari tizimi hamda ushbu tizim haqidagi talimotdir. Metodlar - psixologiyani rganish usullari va yo’llari yig’indisi, "Metod" bu bilish, anglash yo’li bo'lib, bu iul orqali fanning predmeti aniqlanadi. (S.L.Rubinshteyn).
Shuni alohida takidlash lozimki, psixologik tadqiqotlaming tashkil etilishiga va tkazilishiga malum bir talablar qo’yiladi. Ular quyidagiiardir:
¥ Tadqiqotlami rejalashtirish. Metod va metodikalami tanlash va ulami sinab ko’rish.
¥ Tadqiqotni o’tkazish joyi.
¥ Tadqiqotni texnik jihozlash.
¥ Tadqiq qilinuvchilami tanlash.
¥ Tadqiqotchi, shubhasiz, tadqiqotning borishiga tasir etadi va tadqiqotni rejalashtirishdan to xulosa va tavsiyalar chiqarishga qadar ma'suliyatni his qiladi va bu muhim ahamiyatga ega.
¥ Ko’rsatma - u aniq va qisqa bo’lishi lozim.
¥ Tadqiqot qoidasi bayonnoma to’liq va maqsadga yo’nalgan bo’lishi kerak.
¥ Tadqiqot natijalarini qayta ishlash.






Metodlar tizimi yuqorida takidlanganidek, fanning umumiy metodologiyasi metod va metodikalari orasidagi bog’liqlik sxemasi berilgan.

Psixologiya predmetini ilmiy tushunish. Fan metodologiyasi.

Tadqiqot murakkab jarayon bo’lib, uning o’z bosqichlari va pog’onalari mavjud.Psixologiktadqiqot bosqichlarini quyidagi sxemada ko’rish mumkin

IV	Natijalami sharxlash va xulosalami ifoda etib berish.
П I	Tadqiqot natijalan son tahlili. O'rtacha kattalikni, korrelasiya koeffisentini aniqlash, ishlab chiqish va boshqalar. Grafiklami tuzish
II	Xulosalaming to'g'riligini isbotlash. Buning uchun turli metodlardan foydalaniladi.
I	Tayyorlov bosqichi - ilgari surilgan vazifalami o'rganish, farqlami aniqlash. Tadqiqot vazifalari va ilmiy farazini belgilash, metodikalarini ishlab chiqish.

Shuningdek. avrim adabiyotlarda psixologik tadqiqot bosqichlari quyidagicha ifodalanadi.

50

Psixologik tadqiqot bosqichlari
Xulosalamianiq ifoda qilish va ma'lumot- lam. tnterpretasiya qilish.

Г

Ma'lumodanii raiqdoriy ishlab chiqish tadqiqoti: o rta katta- ar iizuuliklami aniqlash, ina'Uimotlami birlashtirish, loetfisoitlami korrelasiyalash va boshqalar. Grafiklar tuzish

>