F. I. Xaydarov, N. I. Xalelova umumiy psixologiya

6

MUNDARIJA
KIRISH

1. 
   BO'LIM. PSIXOLOGIYAGA KIRISH
   

1. 
   BOB. PS1XOLOGIYANING PREDMETI
   

Psixologiya haqida tushuncha
Ong haqida tushuncha
Miya va psixika
Psixologiyaning fan sifatida shakllanishi

2. 
   BOB. PSIXIKA VA ONGNING TARAQQIYOTI
   

Psixikaning filogenetik taraqqiyoti
Seskanuvchanlik va tropizm
Hayvonlaming instinktlari
Hayvonlaming ko’nikmalari
Hayvonlaming intellektual harakatlari
Inson ongining rivojlanishi
Psixikaning muhit va a'zolar tuzilishiga bog’liqligi
Intellektual xatti-harakatlar
Ш BOB. HOZIRGI ZAMON PSIXOLOGIYASINING TUZILISHI
TADQIQOT METODLARI \& .. $?. • 5:.
Psixologiyaning fanlar tizimida tutgan o’mi
Hoiirgi zamon psixologiyasining tamoyillari
Hozirgi zamon psixologiyasining tuzilishi
' Hozirgi zamon psixologiyasining ilmiy tadqiqot metodlari

2. 
   BO'LIM. MULOQOT. FAOLIYAT. SHAXS
   

1. 
   BOB . MULOQOT
   

Muloqot haqida tushuncha
Muloqotning kommunikativ tomoni
Muloqot kishlar o’rtasidagi o’zaro ta'sir etish
Muloqot kishilaming bir-birini tushunishi

2. 
   BOB. FAOLIYAT
   

Faoliyat haqida tushuncha
Faoliyatning interorizasiyasi va ekstrorizasiyasi
Faoliyatning tarkibi
Faoliyatning asosiy turlari

3. 
   BOB. SHAXS
   

Shaxs haqida tushuncha
Endopsixika va ekzopsixika haqida tushuncha
Jahon psixologiyasida shaxs nazariyalari
Sobiq sovet psixologiyasida shaxs ta nfi
Shaxsning faolligi
Shaxsning malaka va odatlari
Shaxsning psixologik tuzilish modellari tahlili

3. 
   BO'LIM. BILISH JARAYONLARI
   

1. 
   BOB. DIQQAT
   

Diqqat haqida tushuncha
3

’ZBEKISTON RESPUBLIKASIOLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 1
w , 1
A ^ 1
UMUMIY PSIXOLOGIYA 1
UVlSI- 1
o°o 193

4

’ZBEKISTON RESPUBLIKASIOLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 1
w , 1
A ^ 1
UMUMIY PSIXOLOGIYA 1
UVlSI- 1
o°o 193

5
KIRISH
«Kadrlar tayyorlash Miiliy dasturi»ning maqsad va vazifalari, davlatimizning bu borada amalga oshirayotgan siyosati zamonaviy kadrlar tayyorlash tizimining tashkil qilishga yo’naltirilgan, Respublikamizdagi uzluksiz ta'lim lizimi strategiyasi, taraqqiyoti, xalqimizning boy ma'naviy merosi va umuminsoniy qadriyatlari, madaniyat, iqtisod, fan- texnika va texnc.logiyalarda erishilgan yutuqlari negizida barcha davlat tuzilmalari va jamiyat tashkilotlari oldiga oliy pedagogik maktablar shuningdek, psixologiya fanlarining ham pedagogik kadrlar tayyorlash tizimi va ta'lim islohatlarini hayotga tadbiq etishni jonlantiruvchi asosiy vazifalarini belgilab bergan.
Aynan mazkur masalalami keng doirada tadbiq qilish zamon talablariga javob bera oladigan, raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashdan iboratdir. Albatta buning uchun insonlar psixologiyasini bilish, u’arda kechadigan psixologik o’zgarishlami anglagan holda yondashishni talab qilmoqda. Bu jarayonda o’z navbatida psixologik bilimlarga bo’lgan ehtiyojni ortib borishini ko’rishimiz mumkin. Chunki insonlar haqidagi bilmlami qo’lga kiritish uchun awalo psixologik bilimlardan xabardor bo’lishi lozim. Shu bois yozilgan darslik shaxs psixoiogiyasiga doir dastlabki bilim, ko’nikma va malakalami tushuncha va tasavvurlami hosil qilishga yordam beradi.
Inson psixologiyasini bilish asosida shaxsni shakllantirishga, uning ijtimoiy taraqqiyotini ta'minlashga jiddiy e'tibor qaratish mamlakatimiz taraqqiyotida muhim ahamiyat kasb etadi. Bu jarayonda "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" o’ziga xos uzluksiz ta'limning o’zbek modeli sifatida keng imkoniyatlar yaratmoqda. Respublika Prezidenti I.A.Karimov tomonidan asos solingan mazkur
modelning diqqat markazida eng awalo shaxsni shakllantirish va uni barcha ta'lim islohotlaming sub'ekt sifatidagi faoliyati yoiadi. Zero, mazkur dastuming hayotga tadbiq etilishining natijasi - bu har jihatdan intellektual salohiyatga, ishlab chiqarish malakasiga va ijtimoiy-siyosiy bilimlarga ega bo'lgan shaxsdir. Bu ulkan vazifani yechish inson omili bilan bog’liq bo'lib, bunda psixologiya fanlarining alohida o’mi, salohiyati hamda ma’suliyati yaqqol sezilib turadi.
Ayniqsa respublika mustaqillikka erishgandan so’ng psixologiya fanlariga e'tiboming kuchayishi bu boradagi ishlami rivojlanishiga turtki bo’ldi. Shu bois umumiy psixologiya fanidan yozilgan darslik mazkur masalalami o’zida qamrab oladi.
ft

1. 
   BO'LIM. PSIXOLOGIYAGA KIRISH
   

1. 
   BOB. PSIXOLOGIYANING PREDMETI
   

Psixologiya haqida tushuncha
Inson mavjud ekan, u o’z hayotiy tajribaciga asoslanib, u yoki bu holda idrok iish, olamni anglash, narsa va hodisalami ajratish kabi xususiyatlarga ega ekanligi aqida o’ziga o’zi hisob beradi.
Biz kunda qushlaming sho’x navosini. musiqa asboblarining xonishini, inson utqini, uchib o'tayotgan samolyot shovqinini eshitamiz, atrofimizni o’rab turgan arsa, daraxt, hayvonlar, mashinalami ko’ramiz. Ularning rangi va hajmini ajrata [amiz. Mazkur jarayonlar insondagi aks ettirish xususiyati bilan chambarchas og’liq.
Psixologiya fanining predmetini tahlil qilishda asosiy e'tibomi quyidagilarga aratish lozim. Jumladan. shaxs haqida fikr yurituvchi fanlar sirasiga psixoiogiya va edagogika fanlarini kiritish mumkin. Shunga ko’ra pedagogika shaxsni ta'lim- trbiya jarayonida kamol topishini tadqiq qilsa, psixologiya shaxsda kechadigan ruhiy irayonlami o’rganadi. Shundan xulosa qilishimiz mumkinki, psixologiya fanining redmetini - shaxsning psixikasi va uning psixologik xususiyatlari tashkil iladi.
Psixologiya so’zining lug'aviv ma'nosi grekcha psyuxe - jon, ruh, logos - fan, I'limot degan ma'noni anglatadi. Psixologiya fan sifatida psixik faktlar, ularning onuniyatlari va mexanizmlarini o’rganadi. '
Psixologiya asosan psixikani keng doirada tadqiq qiladi. Shunga ko’ra sixikaning yuzga keltiruvchi asosiy psixik faoliyatlari ko’rsatilgan. Aynan psixik loliyatlar quyidagi jarayonlami o’z ichiga oladi: bilish faoliyatlari: diqqat. nutq, faoliyat; bilish jarayonlari: sezgi, idrok, xotira, xayol, tafakkur; shaxsning, hissiy, irodaviy sohasi: - hissiyot, iroda;
shaxsning individual psixologik xususiyatlari: temperament, xarakter, qobiliyat.
Shunga muvofiq bir qator olimlar tomonidan psixikaga ta'riflar berilib, uning lazmun mohiyati ochib berilgan. Jumladan, professor M.G.Davletshin fikricha, sixika deganda - oliy darajadagi materiyaning (miyaning) xususiyati tushunilib, и b'ektiv borliqni aks ettirilishida namoyon bo’Iadi, sub'ekt faoliyatini ma'lum maqsad sosida yo’naltiradi hamda xulq-atvor negizida shakllanadi, professor V.M.Karimova kricha psixika - inson ruhiyatining shunday holatiki, и tashqi olamni (ichki ruhiy lamni) ongli tarzda aks ettirishimizni, ya'ni bilishimiz, anglashimizni ta'minlaydi.
Psixikaning paydo bo’lishining asosiy shakllari M.Gamezo va lomashenkolaming "Atlas po psixologii” nomii qo’llanmasida quyidagicha 'odalanadi:
7

Psixikaning paydo bo’Ushining asosiy shakllari va tilaming o’zaro bog'liqligi.