Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

ҳолатий ёндашишга мурожаат қилди. Замонавий олим- 
лар қандай ҳулқли одатлар ва шахеий сифатлар қан- 
дай ҳолатларга мос келишини аниқлашга уринмоқ- 
далар. Уларнинг тадқиқот натижалари кўрсатмоқда- 
ки. ҳар хил ҳолатлар ҳар хил ташкилий тузилмаларни 
талаб этса, муайян ҳолат тавсифидан келиб чиқиб 
раҳбарият сайланиши лозимлиги ва ҳар хил раҳбар- 
лик усулларининг қўлланилиши мақсадга мувофиқ 
деб ҳисобланмоқда. Бу раҳбар-раҳнамо ҳар қандай 
ҳолатда ўзини турлича тута билиши керак дегани.
Аммо нима учун раҳнамога ҳолатий ёндашиш ке- 
раклигини тушунмоғи учун аввал қандайдир асос
198
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

солиш керак. Раҳбарнинг одати—мужассамлашган 
тушунча хулқий ёндашишдан бошлаймиз.
14.2. Сардорликка хулқий ёндашиш
Раҳбар ўз қўл остидагиларга нисбатан ўзини қан- 
дай тутиши ва уни тахдил қилиш, тоифаларини ту- 
зишда, яъни раҳбарнинг одатларини тоифалашда хул- 
қий ёндашиш раҳнамолик назариясига муҳим ҳисса 
қўшди. Бошқаришда раҳбарнинг одати — бу корхона 
мақсадларига эришишда раҳбар ўзига бўйсунувчиларга 
таъсир кўрсатиш учун унинг хулқидаги бирламчи 
муомала тарзидир.
Раҳбарнинг одати икки тоифада бўлиши мумкин, 
бу якка ўзи ҳокимлик қилувчи раҳбар (автократ) ва 
муросасозлик қилувчи одам ёки муросасоз (кўнгил- 
чан, либерал) раҳбар.
Автократ сардор бошқаришда диктатор (сўзсиз 
бўйсунишга асосланган). Автократ раҳбар ижрочига 
ўз хоҳишини амал орқали ўтказишга ўта кучли мой- 
ил бўлади. Ўзидан паст поғонадаги бўйсунувчиларга 
билатуриб норозилик билдиради, улар билан муроса 
қилиб ўтирмайди.
Автократ салбий мажбур қилишдан ўзини четга 
олганда, унинг ўрнига мукофотлашни қўллайди, бу 
билан хайрихоҳ автократ номини олади. Ваҳоланки, 
у диктатор раҳбарликни давом эттирса ҳам, хайри- 
хоҳ автократ бўйсунувчиларнинг кайфияти ва муваф- 
фақияти ҳақида фаол ҳаракат кўрсатади. У топши- 
риқларни режалаштиришда қатнашганларни рағбат- 
лантириши мумкин. Аммо у ечимни қабул қилишда 
ва бажаришда ҳақиқий амални ўзида сақлаб қолади. 
Қандай хайрихоҳ раҳбар бўлмасин, у ўзининг дикта- 
торлик одатини давом эттиришни кўзлайди, ходим­
лар хулқини қаттиқтартибга солади, бир қанча қоида- 
ларга риоя қилинишини талаб қилади,
Либерал раҳбар «тегманг, қолдиринг» тарзида иш 
кўради. Бўйсунувчиларига ўзларининг мақсадларига 
ва ўзларининг ишини назорат қилишда деярли тўлиқ, 
эркинлик берилади.
199
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ушбу икки тоифадаги раҳбарнинг одатлари ора- 
лиғида демократик раҳбар ҳам бўлиши мумкин. У 
кўпроқ юқорироқ даражадаш эҳтиёжларни (мулкка 
эҳтиёжлар, юқори мақсадлар, мухторлик ва ўз ғояси- 
нинг сак.даниши) ёқлаб курашади. Ҳақиқий демок­
ратик раҳбар бўйсунўвчиларига ўзининг хоҳишини 
ўтказишдан четлаб ўтади.