F82b9f65-d018-45f6-bb38-4ca54906821e pdf

Oilaviy munosabatlar tizimi – Satir ta’rifida oila a’zolarining muayyan rollar 
doirasida u yoki bu holatlarda o`zligini namoyon etishi yoki ijrosi emas, balki, bu 
har bir oilaga xos bo`lgan o`zaro munosabatlar “xaritasi”dir. Masalan, biror oilaga 
yordam bermoqchi bo`lgan terapevtga ayni shu xarita kerak, chunki u real 
a’zolarning real o`zaro munosabatlarini boshqachasiga tasavvur etishi mushkul. Bu 
xaritaga ayni shu oila a’zolaridan tashqari, ularning yaqinlarining ta’siri ham 
kiradi. Masalan, agar erkak kishi oilada qandaydir ajrab qolgan bo`lib, xotini va 
farzandlari bilan yashagan taqdirda ham uning xotiniga bo`lgan real 
munosabatlariga boshqa uyda yashaydigan onasining ta’siri bo`lsa, demak, oilaviy 
munosabatlar xaritasida qaynonaning ta’siri ham albatta nazarda tutilishi shart. 
Yoki birinchi nikohidan ajralgan ayol sobiq erining farzandi bilan birga 
yashayotganligi bois, hamisha uni eslab turishi, bolasining istagiga ko`ra, sobiq eri 
bilan ko`rishib turishi, hattoki, moliyaviy jihatdan unga tobe ham bo`lishi mumkin. 
Bu, tabiiy, ayni paytda real oilaviy munosabatlarga ta’sir etmay qolmaydi. 
Oilaning funktsional xususiyatlari – bu oila a’zolari o`rtasidagi 
munosabatlarning sifatiy taraflarini tavsiflaydi. Masalan,
muloqot uslublari; 
har bir oilaga xos bo`lgan tartib-qoidalar;
o`zaro muloqot jarayonida kommunikativ to`siqlarning mavjudlari 
(yo`qligi). 
Satir o`zining psixoterapevtik tajribasidan kelib chiqqan holda oilaviy 

---

34 
munosabatlar jarayonida ko`zga tashlanadigan muloqotning 5 xil uslubini 
ajratadiki, ulardan to`rttasini u samarasiz deb ataydi, bittasi yetarli darajada tajriba 
va bilimga ega bo`lgan yetuk muloqot uslubiga kiradi. Dastlabki to`rttasi odatda 
muomala jarayonida biror muammo yoki to`siqni yengishga, o`zini ataylab yaxshi 
ko`rsatishga, kimgadir yoqishga yoki aksincha, kimnidir nimagadir ayblashga, 
tanqid qilishga xizmat qiluvchi uslublardir. Masalan,
Xushomadgo`ylik uslubi kimlargadir ataylab yoqish maqsadida barcha oila 
a’zolarining xatti-harakatlaridan andoza olish, o`zini yerga urib bo`lsa-da, 
o`zgalar bilan kelishib yashash, bu bilan o`zini hamisha yerga urishni nazarda 
tutadi. 
Ayblovchi uslub doimo kimnidir nimagadir o`rgataverish, tanqid va nazorat 
qilish, faqat o`zidan kuchli odam oldidagina biroz o`zini tortish bilan bog’liq 
kommunikativ harakatlarni o`z ichiga oladi. Birinchi va ikkinchi uslublar 
go`yoki bir birini to`ldiradi. 
Hisob-kitobli muomala uslubi shundayki, unga ko`ra odam hamisha va har 
qanday vaziyatda aniq, bexato harakatlar qilishga intiladi, chunki bunday 
odam adashmay, doimo “to`g’ri, benuqson” bo`lishga intiladi, shuning uchun 
bunday insonning harakatlari doimo sun’iyday, his-tuyg’ulari esa mazmunsiz, 
doimo tazyiq ostiga olinganday bo`ladi. 
CHetlashtirilgan muomala uslubi o`zini nima qilib bo`lsa-da o`zgalardan 
uzoqda, muayyan masofada tutishga qaratilgan, odamoviday boshqalarning 
nazaridan ham, ularning ta’siridan ham o`zini tortadi (masalan, bizda odatda 
yangi kelinchak o`zini ana shunday tutadi). 
Etuk, adaptiv muomala uslubida esa inson hamisha o`z oiladoshlari bilan 
to`g’ri, samimiy, ochiq munosabatlarga tayyor bo`ladi. Bunday odam o`zining 
barcha fazilatlarini bilgani va saqlagani holda boshqalarning ham shaxs 
ekanligini, individualligini unutmagan tarzda muloqotga kirishadi. U 
gapirishni ham maromida eplaydi, o`zgalarni tinglashni ham biladi, shu 
sababli, unga qandaydir kommunikativ to`siqlar xatarli emas. 
Psixoterapevtik amaliyotda Satir ham Karl Rojers kabi barcha muomala 

---

35 
uslublarini tahlil qilar ekan, bir insonning boshqa bir insonni tinglay olishiga 
alohida e’tibor qaratadi. Asosiy maqsad shundan iboratki, har bir oila a’zosini o`z 
tartib-qoidalarini buzmagan holda muomala madaniyatiga o`rgatishdir. Masalan, 
oilaning muayyan tartib qoidalariga quyidagilar kirishi mumkin: “Yakshanba 
kunlari hamma to`planib, birga tushlik qilishadi”, “Otamiz uxlagan paytda unga 
hech kim xalaqit bermaydi”, “Maktab xarajatlari uchun bolalarga muayyan 
miqdorda pul beriladi” va hokazo. 
Ochiq tartib-qoidalardan tashqari, har bir oilaning yashirin qoidalari ham 
mavjudki, ular ham oilaviy munosabatlarning yaxshi bo`lishida katta rol o`ynaydi. 
Odatda bunday qoidalar muayyan mavzularning oila davrasida ko`tarilmasligi yoki 
ma’lum tarzda his-kechinmalarning namoyon etimasligida ko`rinadi. Masalan, 
otasining oldingi nikohdan farzandlari borligi mavzusi, oilada nogiron borligi, 
bolaning qandaydir falokat tufayli ruhan yoki jismonan dardman bo`lib qolgani, 
kimnidir qamalib ketganligi, ota va onaning birga yotmayotganligi, otaning spirtli 
ichimliklarga ruju qo`yganligi kabilar odatda oila a’zolari to`plangan paytda ochiq 
muhokama qilinmaydi. CHunki rasman taomil bo`yicha bunday holatlarga bevosita 
bolalarning aloqasi ham, aybi ham bo`lmaydi, shuning uchun ularda shu kabi 
salbiy tajriba paydo bo`lishidan saqlagan tarzda bu kabi holatlar muhokama 
qilinmaydi.