Fakulteti kafedrasi Roʻyxatga olindi №

Zamonaviy boshqaruv prinsiptlarining tasnifi
Tashkilotni boshqarish tamoyillari tizimga boshqaruv jarayonining tuzilishi va tashkil etilishi talablarini belgilaydi. Ular tashkilotni boshqarish barcha darajali menejerlarni boshqaradigan asosiy manba va qoidalar orqali amalga oshiriladi. Ushbu qoidalar menejerning xatti-harakatlarining chizig’ini aniqlaydi.
Shunday qilib, boshqaruv printsiplari boshqaruv funksiyalarining fundamental g'oyalari, naqshlari va qoidalari sifatida namoyish etilishi mumkin.
Boshqaruv printsiplarining tasnifiga bir necha yondashuvlar mavjud. Eng to'liq talqin G. Kunts va "Donnell" kitobida beriladi: "Boshqaruv funktsiyalarini tahlil qilish" (oltinchi nashr 1981-yilda tarjima qilingan: »Boshqarish: Tizim va vaziyat tahlili Boshqaruv funktsiyalari ").
Birinchi marotaba 1912-yilda boshqaruvni oqilona oqlashning printsiplari shakllangan. Amerikalik menejer G. Emersonning "TEXINChI IBORTIFA" kitobida keltirilgan. Biroq, "Ma'muriyat nazariyasi" ni yaratuvchisi A. Fayol menejment printsiplari sonini cheksiz deb ifoda etishini bildirdi va bu to'g'ri, chunki har qanday qoida menejment tamoyillari orasida o'z o'rnini egallaydi, har qanday holatda, amaliyot esa uning samaradorligini tasdiqlaydi.[ CITATION Sha6b \l 1033 ]
Shu munosabat bilan zamonaviy boshqaruv umumiy tamoyillari qo'llanilishi, tizimli, ko'p funkmentlik, integratsiya, qiymatlarga yo'naltirish tamoyillarini o'z ichiga oladi.
Qo'llanish printsipi - menejment kompaniyada ishlaydigan barcha xodimlar uchun amaliy qo'llanma sifatida rivojlanmoqda.
Tizimni boshqarish printsipi tashqi va ichki munosabatlarni, o'z tuzilishi yoki umuman tizimning o'zaro bog'liqligi va ochiqligini hisobga olgan holda butun tizimni qamrab oladi.[ CITATION Шод8б \l 1033 ]
Ko'p funktsiyaning printsipi faoliyatning turli jihatlarini qamrab oladi: material (resurslar, xizmatlar), funktsional (mehnatni tashkil qilish), semantik (yakuniy maqsadga erishish).
Integratsiya printsipi - munosabatlarning turli xil usullari va xodimlarning fikrlari tizimda birlashtirish kerak va kompaniya tashqarisida o'z dunyosida qatnashishi mumkin.
Qiymatlarni yo'naltirish printsipi - menejment jamoatchilikka kiritilgan dunyo xizmatlar, halol xizmatlar, narxlar va xizmatlarning qulay nisbati va boshqa qadriyatlar bilan yo’naltiriladi. Bularning barchasi nafaqat hisobga olinishi, balki ushbu umumiy printsiplarni qat'iy kuzatib borish, balki ularning faoliyatini amalga oshirish ham kerak.
Menejmentning ichki nazariyasida ishlab chiqarilgan milliy iqtisodiyotni boshqarishning shaxsiy printsiplari shakllantirildi.
Boshqaruvning asosiy xususiy printsipi - bu boshqaruvda markazlashtirish va markazsizlashtirishning maqbul kombinatsiyasi. Boshqaruvda markazlashtirish va markazlashtirish kombinatsiyasi muammosi boshqaruv qarorlarini qabul qilishda vakolatli delegatsiya tomonidan maqbul taqsimlanadi. Markazlashtirish va markazlashtirish kombinatsiyasining tamoyillari birlashtirishning mohiyatini boshqarishning tamoyillari, muayyan boshqaruv darajasi rahbari o'z vakolatiga kiradigan masalalar bo'yicha yagona yechimga kela olishidadir. Bu uning boshqaruv funktsiyalarini, shaxsiy javobgarligini bajarishi uchun zarur bo'lgan keng vakolatlarni tashkil etadi. Birlashma va kollegiya o'rtasidagi to'g'ri munosabatlarga rioya qilish eng muhim boshqaruv vazifalaridan biri, uning samaradorligi va samaradorlik yechimining to'g'riligiga bog'liq.[ CITATION Жук2с \l 1033 ]
Menejmentning ilmiy asosliligi printsipi tashkilotni ijtimoiy-iqtisodiy o'zgartirish davrida rejalashtirilgan ilmiy kasbiy o'zgarishlarni anglatadi. Ushbu printsipning asosiy mazmuni qo'llanma asosida barcha boshqaruv tadbirlarini talab qilishdir.
Rejalashtirish printsipining mohiyati kelajakda tashkilot rivojlanishining asosiy yo'nalishlari va nisbatlarini belgilashdir. Rejalashtirish (hozirgi va istiqbolli rejalar shaklida) tashkilotning barcha bo'linmalari hisoblanadi. Reja kelajakda hal qilinadigan iqtisodiy va ijtimoiy vazifalar majmui hisoblanadi.
Huquqlar, majburiyatlar va majburiyatlarni birlashtirish printsipi har bir bo'ysunuvchi unga berilgan vazifalarni to'ldirishi va vaqti-vaqti bilan ularning bajarilishiga hisobot berishini anglatadi. Har bir tashkilot aniq huquqlarga ega, bunga yuklatilgan vazifalarni bajarish uchun javobgardir.
Xususiy avtonomiya va erkinlik printsipi shuni ko'rsatadiki, barcha tashabbuslar ushbu qonunchilik doirasida boshqaruv funktsiyalarini bajarishni amalga oshiradigan erkin iqtisodiy aktyorlardan kelib chiqadi. Erkinlik iqtisodiy faoliyat - bu professional erkinlik, raqobatlashish erkinligi, shartnomalar erkinligi va boshqalarga o'xshaydi.
Tashkilotning barcha tashkilotlari faoliyatini doimiy nazorat qilish fikr-mulohaza asosida olib boriladi. Aslida, bu boshqariladigan ob'ektning nazorat effektiga javobini ifoda etadigan signallardir. O'zaro aloqa kanallari bo'yicha boshqariladigan tizimning ishlashi to'g'risidagi ma'lumotlar doimiy ravishda boshqaruv jarayonining taraqqiyotini tuzatish qobiliyatiga ega bo'lgan boshqaruv tizimiga kiradi.[ CITATION Али0б \l 1033 ]
Motivatsiya printsipialining mohiyati quyidagicha: qanchalik ehtiyotkorlik bilan menejerlar mukofotlar va jazolar tizimini olib boradilar, uni kutilmagan holatlar bilan hisobga olishadi, tashkilotning elementlariga mos keladi, bunda motivatsiya dasturi bo'ladi.
Eng muhim printsiplardan biri zamonaviy menejment boshqaruvini demokratlashtirish - barcha xodimlarni tashkil etishda ishtirok etish. Bunday ishtirok etish shakllari boshqacha: mehnatning ulushi; pul mablag'lari aksiyalarga kiritilgan; Birlashtirilgan ma'muriy boshqaruv; Boshqaruv qarorlarini va boshqalarni qabul qilish va boshqalar.
Tashkiliyani boshqarish tizimining davlat tomonidan qonuniyligi printsipiga muvofiq yuridik shakl firmalar davlat (federal, milliy) qonunchiligi talablariga javob berishlari kerak.[ CITATION Каб4с \l 1033 ]
Ob'yekt va boshqaruv korxonasining organik yaxlitligi printsipi boshqaruv ob'ekti bo'yicha boshqaruv tashkilotiga ta'sir qilish jarayoni sifatida boshqarishni o'z ichiga oladi. Ular tashqi muhit bilan fikr-mulohazalar va aloqada bo'lishlari kerak.
Nazorat tizimining barqarorligi va harakatchanligi printsipi tashkilotning tashqi va ichki muhitini o'zgartirganda menejment tizimi tub o'zgarishlarga duch kelmasligi kerak deb taxmin qiladi. Barqarorlik avval sifat bo'yicha aniqlanadi, strategik rejalar va boshqaruv samaradorligi, boshqaruv tizimining moslashuvchanligi, birinchi navbatda tashqi muhitdagi o'zgarishlar hisoblanadi.


Xulosa
Menejment keng qamrovli fan hisoblanadi. Agar biz har qanday sohaga e’tibor beradigan bo’lsak, u sohani faoliyat olib borishi boshqaruvga asoslanganini ko’rishimiz mumkin. Menejmentni o’rganishdan asosiy maqsad – bu boshqaruv san’ati haqida muayyan bilim va ko’nikmalarga ega bo’lishdir. Biz olgan nazariy bilimlarni amaliyotda qo’llash orqali biz boshqaruvni to’g’ri va ishonchli yo’lga qo’yamiz.
Biz yuqorida ta’kidlaganimizdek menejment tamoyillari va qonunlari uning poydevorini tashkil etadi. Bu esa har bir boshqaruvchi menjmentning poydevori yani demokratiya, ierarxiya, yakkahokimlik, rejalashtirish, qayta aloqalar, ilmiylik kabi tamoyillarni bilishimiz va ularga asoslangan holda boshqaruvni tashkil etishimiz lozim. Hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida jahon bozorlarida ishlab chiqarish korxonalari o’z mavqeyini yo’qotmay kelishiga, sifatli mahsulot ishlab chiqarish, mahsulotni jahon bozorlarida raqobatbardoshligini ta’minlash asosan, boshqaruv ya’ni menejmentga bog’liq bo’lib qoldi. Har qanday tizimlar o’ziga xos boshqarish usullari va qonun-qoidalari, tamoyillari asosida boshqariladi. Menejment esa ushbu jarayon ya’ni boshqaruv jarayoni haqida turli xil nazariy bilimlar bilan ta’minlashdan iborat.
Menejment tamoyillarini har qanday ishlab chiqarish korxonasi yoki firmasida joriy etilishi boshqaruv sifatiga samarali tasir ko’rsatadi. Boshqaruv qanchalik samarali bo’lsa, o’sha boshqarilayotgan obyekt gullab yashnaydi, muvaffaqiyat qozonadi va yuksaladi. Bunga hech qachon menejment tamoyillarini ushbu sohaga singdirmasdan erishib bo’lmaydi.
O’zbеkiston Rеspublikasi Konstitutsiyasida fuqarolarning dam olish huquqlari bеlgilab qo’yilgan, lekin bu huquqdan foydalanish uchun qator ijtimoiy yo’nalishdagi muammolarni hal qilish kеrak: transport, yo‘l, ovqatlanish va boshqalar shular jumlasidandir. Bu yеrda boshqarilishi lozim bo’lgan turizm infratuzulmasi nazarda tutilmoqda.
Shuning uchun turizmda boshqaruvni joriy qilishda quyidagilarga e’tiborni qaratish lozim. Boshqaruv nazoratining 3 qirrasi mavjud. Ular ichida alohida ahamiyat kasb etadiganlari quyidagilardir:
- standartlar o’rnatilishi, ma’lum vaqt oralig`ida bajarilishi kеrak bo’lgan maqsadlarni yaqqol aniqlashdan iborat;
- erishilgan natijani baholash va kutilgan natija bilan solishtirish;
- to’g’rilash va aniqlik kiritiladigan jarayon, to’g’ri qaror qabul qilish va aloqa (kommunikatsiya, axborot almashinuvi)ni talab etadi.
To’g’ri qaror qabul qilish uchun mutanosib (adеkvat) axborot kеrak. Uni olish uchun ishonchli kommunikatsiya zarur bo’ladi.
Turizm industriyasida juda ko’p turizm tashkilotlari va agеntlari yagona hududiy boshqaruv tizimiga mos kеlishi kеrak va bu ‘ozorning uzoq muddatga mo’ljallangan ishonchliligi va raqobatbardoshliligini ta’minlash maqsadlariga qaratilgan bo‘lishi kеrak.
Rivojlanish stratеgiyasi butun hududgagi kabi alohida turizm tashkiloti uchun ham ishlab chiqilishi lozim. Turizmning boshqaruv obyekti sifatida o’ziga xosligi noaniq va qiyin aniqlanadigan maqsadlardir.