Fakulteti “menejment va marketing” kafedrasi

3.3 Cyber-security taqvimi va xavfsizlik masalalari

Cyber-security taqvimi va xavfsizlik masalalari, internet va elektron tarmoqlarda mavjud bo'lgan xavfsizlik kamchiliklari va ularga qarshi o'rganishga bag'ishlangan tartibatlar to'plami. Xavfsizlik taqvimi, hukumatlar, korporatsiyalar, dasturchilar va foydalanuvchilar uchun ma'lumotlarni himoya qilish, siber-hujjatlar bilan kurashish va ularga qarshi ko'rsatmalarni o'rganishda foydalaniladi.

Xavfsizlik taqvimi va xavfsizlik masalalari quyidagi yo'nalishlarga bo'linadi:

Malware va Viruslar: Malware, viruslar, trojanlar kabi zararli dasturlar, fayllar yoki programmalash tili orqali tizimlarga kirish uchun foydalaniladigan veb-saytlardan foydalanuvchilarga zarar keltirish uchun ishlatiladi. Xavfsizlik taqvimi bu tur kiber-hujjatlarga qarshi o'rganish va ulardan himoya qilish jarayonlarini o'z ichiga oladi.

9-rasm
Malware va viruslar, kompyuterlarga, mobil qurilmalarga, tarmoq tizimlarga yoki elektron qurilmalarga zarar keltirish uchun yaratilgan zararli dasturlar va fayllardir. Bu turlarining har biri xususiyatlari bo'yicha farqlanadi, ammo ularning asosiy maqsadi kompyuter tizimlariga zarar yetkazish va ma'lumotlarni olishdir.
Bu zararli dasturlar quyidagi turkumlarga bo'linadi:

• 
  Viruslar: Viruslar, odatda fayllarni infeksiya qilish orqali o'zlarini reproduksiyalashadi. Bunday fayllar faqat o'qib bo'lgan foydalanuvchilar tomonidan, viruslarga ega bo'lgan fayllar yoki tarmoq orqali tarqatilgan fayllar orqali tarqatiladi. Viruslar kompyuter tizimlariga zarar yetkazish, ma'lumotlarni yo'qotish yoki kompyuterlarni zararli operatsiyalarga olib kelishlari mumkin.
  
• 
  Trojanlar: Trojanlar o'zini zararli dastur yoki fayl deb ko'rsatish orqali foydalanuvchining qattiq sinchikli fayllarni yuklashi va o'rnatishga urinishlari. Bu xil malware foydalanuvchining ma'lumotlariga kirish va ularni o'chirish, ma'lumotlarini yo'qotish va boshqa zararlar keltirish uchun ishlatiladi.
  
• 
  Ransomware: Ransomware ma'lumotlarni shifrlash orqali foydalanuvchining kompyuteriga kirib olish va uning ma'lumotlariga kirishni cheklashga urinishlari. Ular foydalanuvchining ma'lumotlarini shifrlash va foydalanuvchining ularni qaytarish uchun pul so'ramaslikdan iborat bo'lishi mumkin.
  
• 
  Spyware: Spyware foydalanuvchi ma'lumotlarini to'plash orqali faqat kerakli ma'lumotlarni olish uchun yaratilgan zararli dasturlardir. Ular foydalanuvchining faoliyatini kuzatish va ma'lumotlarni to'plashga urinishlari.
  
• 
  Adware: Adware reklama shakllarini yuklab olish va o'rnatishda yordam beradi, ammo ular boshqa viruslar kabi foydalanuvchilar uchun zararli emas.
  

Malware va viruslar foydalanuvchilar uchun xavfsizlik riskini yaratadi va bu xil xavfsizlik nuqtalari bo'yicha foydalanuvchilarning ehtiyot bo'lishi kerak. Xavfsizlik sozlamalari, shifrlash, yangi dasturlarni to'g'ri o'rnatish va foydalanuvchilar bilan ta'lim olish bu zararli dasturlardan himoya qilishning asosiy yo'li bo'lishi mumkin.