Falsafa 1-2-kurs uzb
Download 493.28 Kb. Pdf ko'rish
|
Falsafa uzb 1-2-kurs
|
taxmin tarzidagi bilim shakli. ma’lum bir sohaga oid tasavvurlar, tushunchalar, g’oyalar, gipotezalarni sitemaga soladigan, predmetni ratsional tarzda anglashga imkon beradigan bilim shakli. isbot talab qilmaydigan mutloq haqiqat. aqliy bilish, tafakkurni amaliyotdan farq qiluvchi faoliyat turi sifatida anglatadi. 481. Atributiv hukmlar nima?
sub’ekt va predikatni birlashtiradi. zaruriy hodisalarni bildiradi. predikat predmetda biror belgi borligini tasdiqlaydi yoki inkor etadi. narsalarni mavjudligini bildiradi. 482. Gipotezani qurish deb nimaga aytiladi? muammoning negizi bilan uni yechish uchun ilgari surilgan g’oyalar o’rtasidagi aloqaning xususiyatlarini ko’rsatish. o’rganilayotgan muammoni aniq yechimlarini ko’rsatib berish.
muammoni hal qilish g’oyalari va metodlarini tahlil qilish. o’rganilayotgan hodisani tushuntiradigan taxminiy fikrlarni ilgari surish. 483. Mantiq fanining o’rganish ob’ekti nima? tabiat. tafakkur. jamiyat. shaxs.
484. Ziddiyat qonuni nima? fikrni aniq ravshan yetarli amallar yordamida isbotlash. bir predmet haqida bir vaqtda, bir nisbatda aytilgan ikki zid fikr chin bo’lmaydi. biror predmet haqida fikr aytilsa, faqat shu fikr aytiladi. bayon etilgan fikrni isbotlash uchun ilgarigi faktlarga asoslanishi. 485. Tibbiyot= Jarrohlik=Terapiya qanday munosabatdagi tushunchaga misol bo’ladi? buysunish munosabatidagi tushuncha. zidlik munosabatidagi tushuncha. qarama-qarshi tushuncha. mos tushuncha. 486. Tushunchalarni ta’riflash nima? ta’rifni aniqlashtirishdir. tushunchani hajmini aniqlashdir. hajmi tor tushunchadan hajmi keng tushunchaga o’tishdir. tushunchalarni to’liq mazmunini ochib beruvchi mantiqiy usullar. 487. Juz’iy tasdiq hukmning formulasini toping?
hamma S-P dir. ba’zi S-P dir. ba’zi S-P emas. hech bir S-P emas. 488. Munosabat hukmlar nima?
predmetni xususiyatini ochib beradi. predmetlarni aloqasini bildiradi. predmetni hajmini bildiradi. bu xil hukmlar biror belgisiga qarab solishtiriladi. 489. Quyidagi formulalardan ayiruvchi hukmnikini toping? agar S bo’lsa R bo’lmaydi. S yo R yo Q bo’ladi. agar S bo’lsa, R bo’ladi. agar S bo’lmasa, R bo’lmaydi. 490. Tushunchalar orasidagi sig‘ishmaydigan munosabat turlarini ko‘rsating? Taqqoslanadigan va taqqoslanmaydigan munsabat. Ayniylik, bo‘ysinish, birga bo‘ysinish. Ayniylik, qisman moslik, bo‘ysunish. Birga bo‘ysunish, qarama- qarshilik, zidlik. 491. Ushbu tushunchalardan qaysi biri ayniy munosabatdagi tushunchalar hisoblanadi? a-tol, b-terak, s-daraxt. a-Toshkent, b-O‘zbekiston poytaxt. a-katta uy, b-kichik uy. a-yozuvchi, b-shoir. 492. Quyidagi tushunchalardan qaysi biri abstrakt tushuncha hisoblanadi? Student, bilim. Botir, a’lochi. Maktab, institut. Quyosh, Toshkent shahar. 493. Jamlovchi tushunchani ko‘rsating? Bug‘doy. Yulduz. Mashina. Majlis. 494. Konkret tushunchani ko‘rsating? Onglilik, To‘g‘rilik, tenglik. Poklik, do‘stlik, abadiy dvigatel. O‘simlik, hayvon, inson. To‘g‘rilik, ozodalik, a’lochi. 495. Tushunchaning mazmuni deganda nimani tushunasiz? Bu-biror tushuncha tarkibiga kiradigan narsalar yig‘indisidir. Bu-narsalarni xarakterlovchi ichki elementlar va o‘zgarishlarni yg‘indisidir. Bu-narsalarni xarakterlovchi ichki va muhim bog‘lanishlarni yig‘indisidir. Bu-narsalarning tushunchada aks etgan umumiy, muhim belgilarini yig‘indisidir. 496. Tushunchaning hajmi deganda nimani tushunasiz? Bu-narsalarning katta- kichiklilik va raqamlarda ifodalovchi muayyanligidir. Bu-biron tushuncha tarkibiga kiradigan narsalar yig‘indisidir. Bu-narsalarning tushunchalarda aks etgan umumiy, muhim belgilari yig‘indisidir. Bu-olamda mavjud bo‘lgan tushunchalarning barchasidir. 497. Formal mantiq asosiy qonunlarini ko‘rsating? Ayniylik, zidlik, uchunchisi mustasno, etarli asos. Birga bo‘ysunish, qarama- qarshilik, zidlik. Taqqoslash, analiz, sintez, absraksiya, umumlashtirish.
Ayniylik, zidlik, birga bo‘ysunish, qarama- qarshilik. 498. Mantiq fani nimani o‘rganadi? Xissiy va mantiqiy bilishni o‘rganadi. Tafakkurning asosiy shakllari va qonun- qoidalarini o‘rganadi. Sezgi, idrok va tasavvurni o‘rganadi. Tafakkurni paydo bo‘lishini o‘rganadi. 499. Umumiy tasdiq hukmlarida hukm terminlari qanday hajmda bo‘linadi? Sub’ekt bo‘linmagan, predikat ba’zan bo‘lingan, ba’zan bo‘linmagan. Sub’ekt bo‘linmagan, predikat esa bo‘lingan. Sub’ekt bo‘linmagan, predikat ham bo‘linmagan. Sub’ekt bo‘lingan, predikat ba’zan bo‘lingan, ba’zan esa bo‘linmagan. 500. Hukmlarni son va sifat jixatdan birlashgan klassifikatsiya bo‘yicha qanday turlarga bo‘linadi? Yakka, juz’iy, umumiy, tasdiq, inkor. Oddiy, qat’iy hukmlar, murakkab hukmlar. Yakka hukm, umumiy hukm, tasdiq hukm, inkor hukm.
Umumiy tasdiq, umumiy inkor, juz’iy tasdiq, juz’iy inkor. 501. Tushunchalar orasidagi sig`ishmaydigan munosabat turlarini ko‘rsating? Birga bo‘ysunish, qrama- qarshilik, zidlik. Ayniylik, qisman moslik, bo‘ysunish. Taqqoslanadigan va taqqoslanmaydigan munosabat. Ayniylik, bo‘ysunish, birga bo‘ysunish. 502. Quyidagi tushunchalardan qaysi biri bo‘ysunish munosabatdagi tushunchalar hisoblanadi? atun, bhafta. atalaba, binsof. atol, bterak. asinf, bmaktab. 503. Juz’iy inkor hukmlari quyidagi qaysi formulada to‘g`ri ko‘rsatilgan Ba’zi S-P dir. Hech bir S-P emas. Hamma S-P dir. Ba’zi S-P emas. 504. Quyidagi tushunchalardan qaysi biri qisman moslik munosabatidagi tushunchalar hisoblanmaydi? aqushlar, b-hayvonlar. a-student, b-sportchi. aGulxaniy, bZarbulmasal asari muallifi. ametall, btemir. 505. Abstrakt tushunchani ko‘rsating? Tenglik. O‘rmon. Shahar. Stadion. 506. Quyidagi tushunchalardan qaysi biri bo‘ysunish munosabatidagi tushunchalar hisoblanadi? aGulxaniy, vZarbulmasal asari muallifi. ametall, vtemir. aqushlar, vhayvonlar. astudent, vsportchi. 507. Sodda hukmni ko‘rsating? U yozuvchi yoki shoirdir. Hech bir jism dunyoda mutlaq tinchlik holatida bo‘lmaydi. A.Navoiy va A.Jomiy sharq adabiyotining buyuk vakillaridir. Talaba a’lochi bo‘lsa u rag‘batlantiriladi. 508. Predekat mazmuniga ko‘ra hukm turlarini ko‘rsating? Ayiruv, shartli, birlashtiriluvchi. Yakka, juz’iy, umumiy. Sub’ekt, predikat, mantiqiy bog‘lanish. Mavjudlik, atributiv, munosabat. 509. Murakkab hukmni ko‘rsating? Kant nemis klassik faylasufidir. Student a’lochi bo‘lsa u rag‘batlantiriladi. Jismlar issiqlikdan kengayadi. Angren Toshkentga nisbatan kichik. 510. Quyidagi tushunchalardan qaysi biri umumiy tushuncha hisoblanadi? Quyosh, Toshkent shahri. Student, o‘qituvchi, Farg‘ona. Maktab, institut, talaba Ahmedov. Ruchka, kitob, do‘stlik. 511. Analogiya usulda xulosa chiqarish nima? Bu – umumiy hukmdan torroq hukm keltirib chiqarishdir. Bu – juz’iyroq hukmdan juz’iyroq hukm keltirib chiqarishdir. Bu juz’iyroq hukmdan, umumiy hukm keltirib chiqarishdir. Bu – umumiy hukmdan umumiy keltirib chiqarishdir. 512. Kichik termin deb nimaga aytiladi? Sillogizm xulosasining sub’ektini ifodalovchi terminga aytiladi. Sillogizm asoslarini bog‘lovchi, xulosada ishtirok etmaydigan terminga aytiladi. Sillogizm xulosasini yig‘indisiga. Sillogizm xulosasining predikatini ifodalovchi terminga aytiladi.
513. Quyidagilardan qaysi birida sillogizm tarkibi to‘g`ri ko‘rsatilgan? Sub’ekt, predikat. Katta asos, kichik asos, xulosa.
Katta termin, kichik termin va o‘rta termin. Sub’ekt, predikat, mantiqiy bog‘lovchi. 514. Katta termin deb nimaga aytiladi? Sillogizm xulosasining predikatini ifodalovchi terminga aytiladi. Sillogizm asoslarini bog‘lovchi, xulosada ishtirok etmaydigan terminga aytiladi. Sillogizm xulosasining sub’ektini ifodalovchi terminga aytiladi. Sillogizm xulosasining yig‘indisiga. 515. Agar sillogizm tarkibidagi hukmlardan biri juz’iy hukm bulsa, u xolda xulosa qanday buladi? Xususiy hukm. Yakka hukm. Juz’iy hukm. Umumiy hukm. 516. Bevosita xulosa chiqarishning asosiy turlarini ko‘rsating? Induktiv xulosa chiqarish, analogiya usulida xulosa chiqarish, deduktiv xulosa chiqarish. Almashtirish, aylantirish, predikatga qarama-qarshi qo‘yish, mantiqiy kvadratga qarab xulosa chiqarish. Induksiya, deduksiya. Vositasiz xulosa chiqarish, vositali xulosa chiqarish. 517. Xulosa chiqarish nima?
Birdan ortiq hukmdan yangi hukm keltirib chiqarish. Bir va undan ortiq hukmdan yangi hukm keltirib chiqarish. Ikki hukmdan yangi hukm keltirib chiqarish. Bu – vositasiz xulosa chiqarishdir. 518. ... qonuni tafakkurga, uning barcha elementlari, shakllariga xos bo‘lgan umumiy mantiqiy qonundir. tafakkurning har bir shakliga xos bo‘lgan konkret qoidalarda aniq ifodalanadi. Tafakkurning tushuncha, mulohaza, xulosa chiqarish shakllari, ular o‘rtasidagi munosabatlar shu qonunga asoslangan holda amalga oshadi. Fikr qaysi tafakkur qonuni haqida? nozidlik qonuni. ayniyat qonuni. uchinchisi istisno qonuni. yetarli asos qonuni. 519. Nozidlik qonuniga to‘g‘ri ta’rif berilgan qatorni toping. Bu qonun formal mantiqning asosiy qonunlaridan bo‘lib, u quyidagicha ifodalanadi. Bir – biriga zid bo‘lgan ikki fikrdan biri hamisha to‘g‘ri (chin) bo‘lib, ikkinchisi xatodir, uchinchisi bo‘lishi mumkin emas. Bu qonun formal mantiqning asosiy qonunlaridan bo‘lib, bu qonunga ko‘ra muhokama jarayonida ma’lum predmet to‘g‘risidagi fikr hajm jixatidan barqaror muayyanlikni saqlashi kerak. Muhokamada har bir tushuncha bir ma’noda ishlatilmog‘i lozim. Bu qonun formal mantiqning asosiy qonunlaridan bo‘lib, u quyidagicha ifodalanadi: ayni bir predmet haqida aytilgan ikki o‘zaro bir – birini istisno etuvchi fikrlar ayni bir vaqtning o‘zida va aynan bir nisbatda birdaniga to‘g‘ri bo‘lishi mumkin emas.
Bu qonun formal mantiq qonunlaridan biri bo‘lib, unga ko‘ra har qanday chin fikr isbotlangan bo‘lishi kerak, to‘g‘riligi isbotlangan boshqa bir fikrga asoslanishi kerak. 520. Uchinchisi istisno qonuniga to‘g‘ri ta’rif berilgan qatorni toping. Bu qonun formal mantiqning asosiy qonunlaridan bo‘lib, u quyidagicha ifodalanadi: ayni bir predmet haqida aytilgan ikki o‘zaro bir – birini istisno etuvchi fikrlar ayni bir vaqtning o‘zida va aynan bir nisbatda birdaniga to‘g‘ri bo‘lishi mumkin emas. qonunlaridan biri bo‘lib, unga ko‘ra har qanday chin fikr isbotlangan bo‘lishi kerak, to‘g‘riligi isbotlangan boshqa bir fikrga asoslanishi kerak.
Bu qonun formal mantiqning asosiy qonunlaridan bo‘lib, bu qonunga ko‘ra muhokama jarayonida ma’lum predmet to‘g‘risidagi fikr hajm jixatidan barqaror muayyanlikni saqlashi kerak. Muhokamada har bir tushuncha bir ma’noda ishlatilmog‘i lozim. Bu qonun formal mantiqning asosiy qonunlaridan bo‘lib, u quyidagicha ifodalanadi. Bir – biriga zid bo‘lgan ikki fikrdan biri hamisha to‘g‘ri (chin) bo‘lib, ikkinchisi xatodir, uchinchisi bo‘lishi mumkin emas. 521. Yetarli asos qonuniga to‘g‘ri ta’rif berilgan qatorni toping. Bu qonun formal mantiqning asosiy qonunlaridan bo‘lib, u quyidagicha ifodalanadi: ayni bir predmet haqida aytilgan ikki o‘zaro bir – birini istisno etuvchi fikrlar ayni bir vaqtning o‘zida va aynan bir nisbatda birdaniga to‘g‘ri bo‘lishi mumkin emas.
Bu qonun formal mantiq qonunlaridan biri bo‘lib, unga ko‘ra har qanday chin fikr isbotlangan bo‘lishi kerak, to‘g‘riligi isbotlangan boshqa bir fikrga asoslanishi kerak. Bu qonun formal mantiqning asosiy qonunlaridan bo‘lib, u quyidagicha ifodalanadi. Bir
– biriga zid bo‘lgan ikki fikrdan biri hamisha to‘g‘ri (chin) bo‘lib, ikkinchisi xatodir, uchinchisi bo‘lishi mumkin emas. Bu qonun formal mantiqning asosiy qonunlaridan bo‘lib, bu qonunga ko‘ra muhokama jarayonida ma’lum predmet to‘g‘risidagi fikr hajm jixatidan barqaror muayyanlikni saqlashi kerak. Muhokamada har bir tushuncha bir ma’noda ishlatilmog‘i lozim. 522. Ayniyat qonuniga ko‘ra, ma’lum bir predmet yoki hodisa haqida aytilgan ayni bir fikr ayni bir muhokama doirasida ayni bir vaqtda o‘z-o‘ziga tengdir. ilmida ...... formulasi bilan ifodalanadi. Nuqtalar o‘rniga tegishli javobni qo‘ying. “Agar B mavjud bo‘lsa, uning asosi sifatida A ham mavjuddir”. “A-A”.
“A ham B, ham B emas bo‘la olmaydi”. “A-B dir, yoki B emasdir”. 523. Nozidlik qonuni ayni bir predmet yoki hodisa haqida aytilgan ikki o‘zaro bir-birini istisno qiluvchi fikr bir vaqtda va bir xil nisbatda birdaniga chin bo‘lishi mumkin emasligini, hech bo‘lmaganda ulardan biri, albatta, xato bo‘lishini ifodalaydi. Bu qonun ..... formulasi orqali beriladi. Nuqtalar o‘rniga tegishli javobni qo‘ying. “A-A”. “Agar B mavjud bo‘lsa, uning asosi sifatida A ham mavjuddir”. “A ham B, ham B emas bo‘la olmaydi”. “A-B dir, yoki B emasdir”. 524. Bu qonun formal mantiqning asosiy qonunlaridan bo‘lib, u quyidagicha ifodalanadi. Bir – biriga zid bo‘lgan ikki fikrdan biri hamisha to‘g‘ri (chin) bo‘lib, ikkinchisi xatodir, uchinchisi bo‘lishi mumkin emas. Bu qonun ..... formulasi orqali beriladi. Nuqtalar o‘rniga tegishli javobni qo‘ying. “A-A”.
“A-B dir, yoki B emasdir”. “A ham B, ham B emas bo‘la olmaydi”. “Agar B mavjud bo‘lsa, uning asosi sifatida A ham mavjuddir”. 525. Har bir buyum va hodisaning real asosi bo‘lgani kabi, ularning in’ikosi bo‘lgan fikr- mulohazalar ham asoslangan bo‘lishi kerak. Etarli asos qonunining bu talabi ..... formula orqali ifodalanadi. Nuqtalar o‘rniga tegishli javobni qo‘ying. “A ham B, ham B emas bo‘la olmaydi”. “A-A”. “Agar B mavjud bo‘lsa, uning asosi sifatida A ham mavjuddir”. “A-Bdir, yoki B emasdir”. 526. Bu hukmlar deb «yo», «yoki», «yoxud» mantiqiy bog‘lamalari vositasida oddiy hukmlardan tashkil topgan mulohazaga aytiladi. Bu bog‘lovchilar ikki oddiy hukmni yoki bir qancha predikatlarni. yoki bir qancha sub’ektlarni bir- biridan ayirib turadi.Ta’rif qaysi hukmga nisbatan berilgan? Ekvivalentlik hukmlarga. Diz’yunktiv hukmlarga. Kon’yunktiv hukmlarga. Implikativ hukmlarga. 527. Bu hukmlar deb ikki oddiy hukmning «agar... unda» mantiqiy bog‘lamasi orqali birikishidan tashkil topadi. Bu hukmning mohiyatini aniqlash uchun zaruriy va etarli shart tushunchalarini farqlash zarur. Hodisaning zaruriy sharti deb, uning mavjudligini ta’minlaydigan holatga aytiladi. Agar hodisaning sharti zaruriy bo‘lmasa, hodisa ham bo‘lmaydi. Ta’rif qaysi hukmga nisbatan berilgan? Implikativ hukmlarga. Kon’yunktiv hukmlarga. Ekvivalentlik hukmlarga. Diz’yunktiv hukmlarga. 528. Bu hukmlar «agar va faqat agar ... unda» mantiqiy bog‘lovchisi yordamida ikki oddiy hukmning o‘zaro bog‘lanishidan hosil bo‘ladi. Tabiiy tilda bu hukm shartli hukm ko‘rinishida ifodalanadi. Bunday holatlarda shartli hukmning bunday hukm ekanligini aniqlash zarur bo‘ladi. Agar shartli hukmning asosi natijada qayd etilgan fikr uchun zaruriy va etarli shart hisoblansa, unda bu hukm ... hukm bo‘ladi. Ta’rif qaysi hukmga nisbatan berilgan? Kon’yunktiv hukmlarga. Ekvivalentlik hukmlarga. Diz’yunktiv hukmlarga. Implikativ hukmlarga. 529. Tarkibiga ko‘ra ... savollar mavjud. Agar tarkibida boshqa savol bo‘lmasa, ... savol, bo‘lsa – ... savol deb yuritiladi. Nuqtalar o‘rniga to‘g‘ri javobni qo‘ying. bevosita va bilvosita savollar. to‘g‘ri va noto‘g‘ri savollar. oddiy va murakkab savollar. aniqlovchi va to‘ldiruvchi savollar. 530. Mantiqda javobning bir qancha turlari ajratiladi. Qaysi qatorda javob turlari to‘g‘ri ko‘rsatilgan bevosita va bilvosita, to‘liq va to‘liqsiz, chin va xato, qisqa va batafsil, aniq va noaniq. bevosita va bilvosita, to‘liq va to‘liqsiz, chin va xato, qisqa va batafsil, aniqlovchi va to‘ldiruvchi. bevosita va bilvosita, to‘liq va to‘liqsiz, chin va xato, qisqa va batafsil, oddiy va murakkab. bevosita va bilvosita, to‘liq va to‘liqsiz, chin va xato, qisqa va batafsil, etarli va shartli. 531. Buyum va hodisalarning sinfi to‘g‘risida tasdiqlab yoki inkor etib bayon qilingan fikr shu sinf ichiga kiruvchi barcha buyum va hodisalarning har biri yoki ayrim qismiga ham taalluqli fikr hisoblanadi. Bu ta’rif qaysi mantiqiy kategoriyaga nisbatan berilgan? polisillogizm yoki soritga. sillogizm figuralarining mohiyatiga. sillogizm moduslariga. sillogizm aksiomasiga. 532. Etika qadimda qanday nomlar bilan atalgan. Xulq, hatti -harakat, "Odob" "Odob", "Etika", "Xulq" "Axloq, Etika", "Xulq", "Ilmi" ravish" "Ilmi ravish", "Ilmi axloq", "Axloq ilmi", «Odobnoma". 533. "Etika" atamasini birinchi bo‘lib muomalaga kiritgan faylasuf. Arastu. Aflotun. Demokrit. Suqrot. 534. Axloq haqidagi ta’limotni fan darajasiga ko‘targanlar... Arablar. Yunonlar. Xindlar. Forslar. 535. "Axloq" so‘zining lug‘aviy ma’nosi. "Axloq" so‘zi hind tilidan olingan bo‘lib, xulq demakdir. "Axloq" so‘zi arabchadan olingan bo‘lib "xulq" so‘zining ko‘plik shaklidir. "Axloq" so‘zi yunoncha odob demakdir. "Axloq" so‘zi hatti-harakat demakdir. 536. Inson haqida yoqimli taassurot uyg‘otadigan, lekin jamoa, jamiyat va insoniyat hayotida u qadar muhim ahamiyatga ega bo‘lmaydigan, milliy urf odatlarga asoslangan chiroyli hatti harakatlar qanday ataladi. Axloq Xulq
Etika Odob
537. Oila, jamoa, maxalla kuy miqyosida ahamiyatli bo‘lgan, ammo, jamiyat va insoniyat hayotiga sezilarli ta’sir ko‘rsatmaydigan yoqimli hatti harakatlar majmui nima? Xulq
Download 493.28 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|