Falsafa 1-2-kurs uzb
Download 493.28 Kb. Pdf ko'rish
|
Falsafa uzb 1-2-kurs
|
o’zgaruvchanligini unutib qo’ysak. 410. Tushunchaning mazmuni va hajmi orasidagi teskari munosabat qonuni nimani ifodalaydi?
tushuncha mazmunining voqelikka muvofiq kelishini. tushunchaning hajmi qancha keng bo’lsa uning mazmuni shunchalik tor bo’lishini. “Sillogizm” qanday ma’noni anglatadi?
qo’shib hisoblash. tushunchalarning doimiy harakatda bo’lish xususiyatini. maydalab hisoblash. saralab hisoblash. tushunchaning mazmuni va hajmi orasi mos kelishni. ayirib hisoblash. 411. Xulosa asoslari uchun umumiy bo’lgan lekin xulosada uchramaydigan tushuncha qanday ataladi? o’rta termin. umumiy termin. asosiy termin. oliy termin. 412. Isbotsiz chin deb qabul qilingan nazariy mulohazalar nima? sillogizm. entimema. mulohazalar yig’indisi. aksiomalar. 413. Ayiruvchi – qat’iy xulosa chiqarishning qanday moduslari bor? tasdiqlab – inkor etuvchi inkor-etib tasdiqlovchi. ayiruvchi, birlashtiruvchi. taqqoslovchi, saralovchi. tasdiqlovchi, inkor etuvchi. 414. Qaysi hukm tarkibidagi oddiy hukmlar bir-birini inkor qilish hajmiga ko’ra kesishmasligi shart qilinadi? ayiruvchi. lemmatin. shartli-ayiruvchi. shartli. 415. Mulohazalar mantig’idagi mavjud formulalar qaysi turida tarkibidagi propozitsional o’zgaruvchilarning qanday qiymatlarga ega bo’lishidan qat’iy nazar doimo chin bo’ladi? aynan xato formulalar. bajariluvchi formulalar. aynan chin formulalar. neytral formulalar. 416. Isbotlashda chin asoslardan chin xulosa chiqadi; xulosa xato bo’lganda, asoslar chin bo’lishi.... mumkin bo’lish ehtimoli bor.
mumkin emas. ba’zan mumkin. mumkin. 417. Induksiya asosida hosil qilingan xulosalarning mantiqiy qiymati o’tkazilgan tajribaning xarakteriga qarab qanday bo’lishi mumkin? induktiv yoki deduktiv. ob’ektiv yoki sub’ektiv. ehtimoliy yoki zaruriy. emperik yoki dialektik. 418. Analogiyada fikr qanday harakatlanadi? umumiylikdan umumiylikka qarab harakatlanadi. xulosa chiqarishda fikr umumiylikdan xususiylikka qarab harakatlanadi. xususiylikdan umumiylikka qarab harakatlanadi. xususiylikdan xususiylikka qarab harakatlanadi. 419. Formal logika nimani o’rganadi? tafakkurning qonunlariga dialektikani tadbiq etadi. tafakkurning nutk bilan bog’liqligini o’rganadi. fikrlarning konkret mazmunidan mavhumlashgan shakl va qonunlarni o’rganadi. tafakkurni shakllari, qonunlari va usullarini o’rganadi. 420. Mantiqning nazariy ahamiyati qanday? narsa va hodisalar haqida bilim beradi. jamiyat taraqqiyoti qonunlarini o’rganadi. to’g’ri fikr yuritishni qanday amalga oshishi haqida bilim beradi. tabiiy hodisalarning qonunlarini o’rganadi. 421. Aristotel logikaga qanday hissa qo’shgan? tafakkur taraqqiyotini 2 bosqichini ko’rsatib bergan. tafakkurni tushunchadan tashkil topishini ko’rsatib bergan.
tafakkur qonunlarini aytib o’tgan.
tafakkur qonunlari, shakllarini isbotlash usullarni ko’rsatib bergan. 422. Tafakkur qonunlari nima? inson ongida predmetlarning belgilarini in’ikosidir. ob’ektiv voqelikdan narsa va hodisalarning tomonlarini aks etadi. ob’ektiv olamdagi predmet va voqealarning zaruriy umumiy muhim, turg’un takrorlanib turuvchi bog’lanishlarni ifodalaydi. fikrlar o’rtasidagi zaruriy, muhim, umumiy , turg’un takrorlanib turuvchi bog’lanishlarni o’zida ifodalaydi. 423. Tushuncha mazmuniga ko’ra qanday turlarga bo’linadi? yakka, mavhum, konkret. mavhum, nisbatdosh, ijobiy, salbiy. konkret, mavhum, to’planma, musbat, manfiy. konkret, mavhum, nisbatdosh, ijobiy, salbiy, nisbatli. 424. Hajm jihatidan chegaralangan umumiy tushunchalarni ko’rsating. okean (suv havzasi). hayvon. atom.
o’simlik. 425. Quyidagi qaysi tushunchalar qisman mos kelishi munosabatida bo’la oladi? ruchka va qalam. shahar va qishloq. o’qituvchi va vrach. davlat va viloyat. 426. Abu Ali ibn Sino va Farobiy tushunchalarining hajm munosabatlari. qarama-qarshi tushuncha. zid tushuncha. birga buysunish munosabatidagi tushuncha. mos tushuncha. 427. Hukmning predikati nima? hukmning mantiqiy bog’lovchisi. muayyan predmet haqidagi fikrdir. predmetning ma’lum qismini fodalavchi tushuncha. hukmning mantiqiy kesimi. 428. Hukmlarning sifat va miqdoriga qarab 4 turini aniqlang? umumiy, juz’iy, inkor va tasdiq hukmlar . umumiy tasdiq, juz’iy tasdiq, umumiy inkor, juz’iy inkor hukmlar. konkret, mavhum, umumiy hukmlar. tasdiq, inkor, umumiy, xususiy hukmlar. 429. Mavjudlik hukmlari nima? mavjud narsalarni aloqasini bildiradi. predikat biror predmet yoki voqelikning mavjudligini ko’rsatadi. predmetning belgisini ko’rsatadi. hodisani ehtimolligini bildiradi. 430. Quyidagi qaysi hukmlar o’rtasidagi munosabat zid bo’ladi? umumiy tasdiq – juz’iy inkor. umumiy tasdiq – umumiy tasdiq. juz’iy tasdiq – juz’iy inkor. umumiy tasdiq – juz’iy tasdiq.
431. Grammatik shakliga ko’ra javoblar qanday turlarga bo’linadi? aniq va noaniq javob. qisqa va batafsil javob. bevosita va bilvosita javob. to’liq va to’liqsiz javob. 432. Murakkab hukmlar deb nimaga aytiladi? bir necha bog’lovchidan tashkil topgan hukm. tushunchalar va mantiqiy bog’lovchilardan tashkil topgan hukmlar. narsa va hodisalarni tasdiqlab yoki inkor etib aytilgan fikr. bir necha sodda hukmlardan tashkil topgan hukm. 433. Bevosita xulosa chiqarish nima? hukmlarning o’rnini almashtirish orqali savol hosil qilishdir. sifati bir xil ikkita umumiy hukmlardan yangi hukm hosil qilishdir. bir hukmning mazmunidan ikkita yangi hukmni hosil qilishdir. hukm sub’ektini predikatga munosabatidir. 434. Shartli-qat’iy sillogizm deb nimaga aytiladi? asoslaridan biri shartli, ikkinchisi qat’iy hukmdan tashkil topgan silloggizmga aytiladi. asoslardan biri shartli hukmdan, ikkinchisi ayiruvchi hukmdan tashkil topgan sillogizmga aytiladi. asoslaridan biri yoki ikkalasi ham ayiruvchi hukmdan tashkil topgan sillogizmga aytiladi. asoslardan ikkalasi ham qat’iy hukmdan iborat bo’ladi. 435. Agar ikki yoki undan ortiq narsa va hodisalarda bir xil oqibat namoyon bo’lsa, bunda uning yagona sababi ham mavjud bo’lishi ilmiy induksiyaning qaysi metodining qoidasi hisoblanadi? yo’ldosh o’zgarish metodi. o’xshatish metodi. qoldiqlar metodi. tafovut metodi. 436. Analogiya nima? umumiy fikrdan umumiy xulosa chiqarishdir. juz’iy hukmdan juz’iy xulosalar chiqarishdir. predmetni o’xshash belgilaridan xulosalar chiqarishdir. umumiy hukmdan yakka hukmning kelib chiqishidir. 437. Isbotlash nima? bir hukmni chinligini ko’rsatish. bayon etilgan fikrning to’g’riligini isbotlangan boshqa fikr yordamida isbotlash. fikrni mantiqiy yo’l bilan noaniqligini ko’rsatish. predmet haqida to’g’ri fikr yuritish. 438. Javobi bevosita mavjud bilimda bo’lmagan va yechish usuli noma’lum bo’lgan savol? nazariya. gipoteza. muammo. norma. 439. “Nazariya” termini tor ma’noda nimani anglatadi? o’rganilayotgan hodisaning sabablari va xususiyatlarini tushuntiradigan asosli taxmin tarzidagi bilim shakli.
ma’lum bir sohaga oid tasavvurlar, tushunchalar, g’oyalar, gipotezalarni sistemaga soladigan, predmetni ratsional tarzda
anglashga imkon beradigan bilim shakli. aqliy bilish, tafakkurni amaliyotdan farq qiluvchi faoliyat turi sifatida ekanligini anglatadi. javobi bevosita mavjud bilimda bo’lmagan va yechish usuli noma’lum bo’lgan savol. 440. Demonstratsiya nima? isbot talab qilmaydigan chin fikr yoki mulohaza. chinligi isbot etilishi lozim bo’lgan fikr yoki mulohaza. isbot etish jarayoni va usuli. chinligi avval isbotlangan fikr yoki mulohaza. 441. Ma’lum bir fikr yoki mulohazaning xato ekanligini ko’rsatish mantiqda nima deyiladi? isbot. raddiya. demonstratsiya. aksioma. 442. Dialektik logika nimani o’rganadi? tafakkur qonunlari va shakllarini o’rganadi. tafakkur shakllarini o’rganadi. tafakkur orqali amalga oshirilgan bilimlarning shakllanishi va rivojlanishini o’rganadi. xulosa chiqarish va hukmningsh dialektikasini o’rganadi. 443. “Har bir buyum va hodisaning real asosi bo’lgani kabi ularning in’ikosi bo’lgan fikr – mulohazalar ham asoslangan bo’ladi” bu qaysi formal mantiq qonunining ta’rifi hisoblanadi? istisno qonuni. ayniyat qonuni. ziddiyat qonuni. yetarli asos qonuni. 444. Umumiy tasdiq hukmning formulasi qanday? hech bir S-P emas. ba’zi S-P dir. hamma S-P dir. ba’zi S-P emas. 445. Almashtirish orqali xulosa chiqarish deb nimaga aytiladi? xulosa chiqarishda birinchi hukmning sub’ekti ikkinchi hukmning predikatiga, uning predikati esa ikkinchi hukmning sub’ektiga aylantiriladi, ammo hukmning mazmuni birinchiday qolaveradi. hukmlar munosabatlariga, ya’ni qarama-qarshilik, zidlik, buysunish munosabatlari orqali xulosa chiqarish. asos hukmning su’ekti va predikati xulosa hukmda o’zgarmay qoladi, bog’lovchi esa qarama qarshi ma’noga aylanadi. boshlang’ich asos hukmning sub’ekti, xulosa hukmda saqlanib qoladi, lekin predikat qarama-qarshi mazmundagi predikatga, bog’lovchi ham qarama- qarshi mazmundagi bog’lovchiga aylantiriladi. 446. Ishchi gepoteza nima? tadqiqotning dastlabki bosqichida ilgari suriladigan taxmin bo’lib, o’z oldiga o’rganilayotgan hodisaning sababini aniqlashni maqsad qilib qo’ymaydi; u faqat kuzatish va eksperiment natijalarini tasvirlashga, tartibga solisha yordam beradi. ayrim faktlar, konkret predmet va hodisalarning kelib chiqishi, xususiyatlari haqidagi bildirilgan asosli taxminiy fikr. javobi bevosita mavjud bilimda bo’lmagan va yechish usuli noma’lum bo’lgan savol. 447. Logika so’zining lug’aviy ma’nosi qanday? logika (yunoncha logike) – hukm, tushuncha degan ma’noni anglatadi. logika (yunoncha logike) – so’z, fikr, tafakkur degan ma’noni bildiradi. logika (yunoncha logike) – bu mantiqning buzilib aytilishidi. logika (yunoncha logike) – tafakkur shakllaridir. 448. Baland va past tushunchalari qaysi munosabatlarga misol bo’la oladi? zidlik. buysunish. qarama – qarshi. qisman mos kelish. 449. Bo’linuvchi tushunchani o’zaro zid bo’lgan ikkita tur tushunchaga ajratish bo’lishning qaysi turi hisoblanadi? asos bo’lgan belgini o’zgarishiga qarab bo’lish. dixotomik bo’lish. sinflash. klassifikatsiya. 450. Ayiruvchi hukmlarning 2 turini aniqlang ayiruvchi, biriktiruvchi va sof ayiruvchi hukmlar. qisman va to’liq ayiruvchi hukmlar. zaruriy va tasodifiy ayiruvchi. ayiruvchi, biriktiruvchi va qisman ayiruvchi. 451. Umumiy tasdiq va umumiy inkor hukmlar o’rtasidagi munosabatni toping. -zid.
-quyi qarama-qarshi. qarama-qarshi. -bo’ysunish. 452. Hukmlarni boshqa shaklga kirishi qay tarzda amalga oshadi? sifati har xil hukmlardan. ikki hukmdan uchinchi hukmni keltirib chiqarish orqali.
almashtirish, aylantirish, predikatga qarama-qarshi qo’yish orqali.
bir hukmda ikkinchi hukmni hosil qilish. 453. Predikat mazmuniga ko’ra oddiy hukm turlari. yakka, juz’iy va umumiy. konyunktiv, dizyunktiv, implikativ va ekvivalentlik. atributiv, mavjudlik va munosabat. ehtimoliy, voqeiy va zaruriy. 454. Oddiy qat’iy hukmlar deb nimaga aytiladi? predmet va hodisalar, ularning aloqadorligi haqida bilim beradi. narsa va hodisalarni tasdiqlab yoki inkor etib aytilgan fikrlardir. bir mantiqiy ega, mantiqiy kesim va mantiqiy bog’lovchidan tashkil topadi. fikrimiz predmetni ko’rsatib, predmet haqida yangi bilim beradi. 455. Almashtirish nima? buysunuvchi hukmlarning o’rnini almashtirish. bir hukmni chinligidan ikkinchi hukmni xatoligini keltirib chiqarish. ikki zid hukmlarning terminlarini o’zgartirish. hukm terminlarining o’rnini almashtirish. 456. Tezis nima? fikrni chinligini mantiqan ko’rsatish. isbot orqali fikrni chinligini yoki xatoligi aniqlash lozim bo’lgan hukm. tafakkur qonunlari asosidagi hukm. muhokamada tushunchalar orqali qatnashish. 457. Gipotezadan kelib chiqqan natijalarni verifikatsiyasi deb nimaga aytiladi? gipotezaning asoslarini ishonchli bilim olish uchun yetarli bo’lgan miqdorga yetkazish. asosi ishonchli bilim bo’lmasa, uni tasdiqlash. gipotezadan kelib chiqqan natijalarni mavjud faktlarga (yoki boshqa ishonchli bilimlarga) muvofiqligini aniqlash. gipotezani deduktiv yo’l bilan chinligi avval isbotlangan bilimlardan mantiqan keltirib chiqarish. 458. Tajribada tekshirilib, chinligi aniqlangan hukmlar orqali ikkinchi bir hukmni chinligini aniqlash mantiqda nima deyiladi? isbot.
aksioma. entimema. verifikatsiya. 459. Argument nima? chinligi isbot etilishi lozim bo’lgan fikr yoki mulohaza. chinligi avval isbotlangan va tezisni isbotlash uchun keltirilgan fikr yoki mulohaza. isbot etish jarayoni va usuli. isbot talab qilmaydigan chin fikr yoki mulohaza. 460. Idrok nima? tashqi olam haqida inson miyasida hosil bo’ladigan illyuziyalar. predmetning yaxlit, yaqqol obrazi bo’lib, u mazkur predmet haqidagi turli xil sezgilarni sintez qilish natijasida hosil bo’ladi. predmetlar obrazini ma’lum bir signallar ta’sirida miyada qayta hosil qilishdan yoki shu va boshqa obrazlar negizida yangi obraz yaratishdan iborat hissini bilish shakli. predmetning birorta tashqi xususiyatini aks ettiruvchi yaqqol obrazdir. 461. Quyidagilarning qaysi biri ayniyat qonuniga xos? A-A emas B xojat yo’q. A-A emas. A-B dir B-C dir A-C dir. A-A dir. 462. Umumiy inkor hukm qanday harf bilan belgilanadi? «I».
«O». «B».
«E». 463. Mantiq so’zi qaysi ma’nolarda qo’llaniladi? yuqoridagilarni barchasi to’g’ri. fikrlar aloqadorligi va rivojidagi o’ziga xos qonuniyatni anglatadi. fikrlar aloqadorligi va rivojidagi qonuniyat haqidagi fan. tafakkur shakllari, usullari va qonunlarini o’rganuvchi fan.
464. Hissiy bilish ilk bosqichi? tasavvur. tafakkur. idrok. sezgi.
465. Dialektik logika nimani o’rganadi? tushunchalar taraqqiyotini o’rganadi. tafakkur orqali amalga oshirilgan bilimlarning shakllanishi va rivojlanishini o’rganadi hamda boriq haqidagi universal ta’limotdir. tafakkur shakllarini o’rganadi. tafakkur qonunlari va shakllarini o’rganadi. 466. Qaysi bir formula uchinchisi istisno qonuniga tegishli? A predmeti a,v,s,d dir. «A – B yoki B» emasdir. Agar R bo’lsa, R bo’ladi. A – A dir. 467. Tushunchaning mantiqiy tarkibi qanday bo’ladi? uning logik usullari majmuidir. uning hajmidir. uning mazmunidir. uning tuzilishidir. 468. Tushunchani hajmiga ko’ra qanday turlari bor? konkret, umumiy, nisbatdosh. zaruriy, yakka, umumiy. yakka, umumiy, to’planma ( yoki xususiy). mavhum, to’planma, xususiy. 469. Tushuncha shakllanishining qaysi usulida predmet fikran uni tashkil qiluvchi qismlar, tomonlarga ajratilib, har qaysi alohida o’rganiladi? umumlashtirish. analiz. taqqoslash. sintez. 470. Quyidagilarni qaysi biri yakka tushuncha hisoblanadi? Zarafshon daryosi. tinchlik. do’stlik. davlat. 471. Hukmning sub’ekti nima? mantiqiy bog’lovchi . hukmning predmeti. muayyan predmetning belgisi. ikkinchi darajali gap bo’lagi. 472. Sifat jihatidan oddiy qat’iy hukmning 2 turini toping?
konkret, inkor. tasdiq, inkor. umumiy, tasdiq. umumiy, inkor. 473. Hukmning predikat mazmuniga ko’ra 3 turini toping? ehtimollik, voqelik, mavjudlik hukmlari. zarurlik, mavjudlik, munosabat. mavjudlik, atributiv, munosabat hukmlar. voqelik, mavjudlik, atributiv. 474. Hukmlar voqelikga mos kelish darajasiga ko’ra qanday turlarga bo’linadi. yakka, umumiy va juz’iy. tasdiq va inkor. chin, xato va noaniq. ehtimoliy, voqeiy, zaruriy. 475. Qanday hukmlarning sub’ekti ham, predikati ham to’liq hajmda olingan bo’ladi? barcha javoblar to’g’ri. juz’iy inkor. juz’iy tasdiq. umumiy inko.r 476. Xulosa chiqarish nima?
bir yoki bir necha hukmdan yangi hukmni keltirib chiqarish. juz’iyrok hukmdan nisbatan kengrok hukm keltirib chiqarish. ikki oddiy qat’iy hukmdan uchinchi oddiy va qat’iy hukm keltirib chiqarish. bir hukmning mazmunidan ikkinchisini keltirib chiqarish. 477. Shartli sillogizm deb nimaga aytiladi? asoslaridan biri shartli, ikkinchisi qat’iy hukmdan tashkil topgan xulosa chiqarishga aytiladi. asoslarning biri yoki ikkisi ham shartli hukmdan tashkil topgan sillogizmga aytiladi. asoslardan har biri polisillogizmdan tashkil topgan sillogizmga aytiladi. asoslaridan biri yoki ikkalasi ham ayiruvchi hukmdan tashkil topgan sillogizmga aytiladi. 478. Gipoteza deb nimaga aytiladi? muaamoni yechilishi natijasida kelib chiqadigan chin mulohazalar. o’rganilayotgan hodisaning sabablari va xususiyatlarini tushuntiradigan asosli taxmin tarzidagi bilim. javobi bevosita mavjud bilimda bo’lmagan va yechish usuli noma’lum bo’lgan savol. amalga oshirilishi zarur bo’lgan yoki istisno qiladigan xatti harakatlar. 479. Juz’iy (xususiy) gipoteza nima? tadqiqotning dastlabki bosqichida ilgari suriladigan taxmin. ma’lum bir sinfga oid yakka predmet haqidagi asossiz taxmin.
ayrim faktlar, konkret predmet va hodisalarning kelib chiqishi, xususiyatlari haqidagi bildirilgan asosli taxminiy fikr. tabiat, jamiyat, bilim hodisalarining qonuniyatlari haqida bildirilgan asosli taxmin. 480. “Nazariya” termini keng ma’noda nimani anglatadi? o’rganilayotgan hodisaning sabablari va xususiyatlarini tushuntiradigan asosli Download 493.28 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|