Falsafa fanining predmeti. Falsafaning fan sifatidagi xususiyatlari

9-savol. Konfutsiy taʼlimoti
Xitoy falsafiy tizimlari asosan sotsiotsentrik konsepsiyalardan iborat bo‘lib, ularda inson, odatda, jamiyat, sotsium bilan uzviy bog‘liq deb qaraladi. «Ideal munosabatlar qonuni»ga
odamlar o‘rtasida, oila, jamiyat, davlatda rioya qilish inson hayotining muhim
ma’nosi hisoblanadi; bunga jamiyatda qabul qilingan me’yorlar, qoidalar, rasmrusumlar va Shu kabilarga izzat-ikrom bilan yondashish imkoniyat yaratadi.
Boshqacha aytganda, inson o‘z shaxsiy hayotini doim jamiyat ravnaqi, kamoloti bilan
o‘lchashi lozim, xususan, u keyinchalik oila va davlatni takomillashtirishga harakat
qilish uchun o‘zini kamol toptirishi lozim.
Shu ma’noda mashhur qadimgi xitoy faylasufi Konfutsiy (mil. av. 551-479
yillar)ning fikrlari diqqatga sazovor bo‘lib, u shunday deb saboq beradi:
«qilmishlarning asoslari va tamoyillarini o‘rgansang, yaxshilik va yomonlik haqidagi
fikrlaring (axloqiy bilimlar) barkamollikning eng so‘nggi darajasiga etadi. Niyatlar
sof va xolis bo‘lsa, qalb rostgo‘y va samimiy bo‘ladi. qalb rostgo‘y va samimiy
bo‘lsa, inson to‘g‘ri yo‘lga kiradi, kamol topadi. Inson to‘g‘ri yo‘lga kirsa va kamol
topsa, oilada tartib o‘rnatiladi. Oilada tartib hukm sursa, xalqlarni boshqarish
osonlashadi. Xalqlarni boshqarish osonlashsa, butun dunyo tinch-totuv yashaydi»

Konfutsiy – qadimgi Xitoy faylasufi (551-479) yashab ijod qilgan. Uning «Hikmatlari»,

ya’ni aforizmlari hozirgi kungacha juda mashhur hisoblanadi.. Konfutsiy ta’limotida umuminsoniy
qadriyatlarning xitoy xalqi turmush tarzida o‘ziga xos tarzda namoyon bo‘lishi, bu xalqqa xos
ma’naviy mezonlar aks etgan. Konfutsiyning ta’kidlashicha, shaxs faqat o‘zi uchun emas balki
jamiyat uchun ham yashashi kerak.
10-Savol. Falsafaning asosiy qonunlari.
Falsafa nimaligi, u nima bilan shug'ullanishi va qanday vazifalarni hal qilishi
haqida mustaqil tarzda, maxsus bilimlarsiz aniq tasavvur hosil qilish oson ish emas. Hatto
falsafa sohasida professional ish olib boruvchilar orasida ham qo'yilgan savollarga
javoblarda yakdillik mavjud emas. Kimdir falsafani fan deb, kimdir – aql o'yini deb
hisoblaydi, ayrimlar esa, bu fikrlarga qo'shilmay, odamlar dunyoqarashi, ruhiy holati, aqli,
shaxsiy tajribasi va shu kabilarning turli shakllariga e'tiborni qaratib, boshqacha ta'riflar
beradi. Kimdir falsafada maqsadni, kimdir vositani, inson o'z-o'zini va o'zini qurshagan
dunyoni oqilona, irratsional yoki intuitiv anglab yetish usulini ko'radi. Bunda har kim u har
bir inson uchun olamshumul ahamiyatga ega bo'lgan savollarga qanday javob berishiga
qarab o'z mulohazalar mantig'ini tuzadi. Turli odamlar ushbu masalalar yuzasidan bir fikrga
kela olmagani va kelishi mumkin ham emasligi nima uchun falsafa o'z mavjudligining ikki
yarim ming yili mobaynida ko'pgina olamshumul muammolarning uzil-kesil va shakshubhasiz yechimlarini topmagan, boqiy falsafiy muammolar xususida bir to'xtamga
kelmagan, degan fikr savolga qisman javob bo'ladi.

• Inson nima va uning mohiyati nimada?

• Xudo bormi?
• Materiya, ong nima va ularning o'zaro nisbati qanday?
• Haqiqatni qanday tushunish mumkin va uning mezonlari qanday?
• Jon nima?
• Nihoyat, erkinlik, tenglik, adolat, nafrat, muhabbat nimani anglatadi?
Kabi savollar
insoniyat taraqqiyotining barcha davrlarida takrorlanib kelingan. Biroq, falsafa
tushunchasining umumiy e'tirof etilgan ta'rifi mavjud emasligiga, shuningdek uning
predmeti, mohiyati, maqsad, vazifalarini tushunishga nisbatan yondashuvlar, nuqtai
nazarlarning rang-barangligiga qaramay, u barcha zamonlarda va mamlakatlarda hamma
universitetlar va boshqa oliy o'quv yurtlarida o'rganish uchun majburiy sanalgan
fundamental fanlardan biri bo'lgan va shunday bo'lib qolmoqda. Nima uchun? qani bu
yerda mantiq? Yuqorida aytilganlarga yana shuni ham qo'shimcha qilish lozimki, falsafa
umumiy qabul qilingan, yagona tilga, shak-shubhasiz belgilangan qonunlarga va har
qanday falsafiy ta'limotlar uchun umumiy bo'lgan kategoriyalarning muayyan majmuiga
ega emas.