Diniy dunyoqarash dunyoqarashning tarixan ikkinchi shakli dindir. (Din sozi arabchadan tarjimada etiqod, ishonch, ishonmoq degan manolarni anglatadi.) Mif kabi, din zamirida ham etiqod, tuygular va emotsiyalar yotadi. Garchi din kurtaklari «aqlli odam» dunyoqarashi shakllanishining dastlabki bosqichlarida, yani taxminan 40-60 ming yil muqaddam paydo bolgan bolsa-da, umuman olganda u dunyoqarashning mustaqil shakli sifatida keyinroq, jumladan mif tasirida insonning mavxum fikrlash qobiliyati sezilarli darajada kuchaygan davrda vujudga kelgan.
Diniy dunyoqarash odamlarning gayritabiiy narsalar (xudolar, «oliy aql», qandaydir absolyut va sh.k.)ga bolgan etiqodiga asoslanuvchi tegishli xulq-atvori va oziga xos harakatlaridir. Agar mifologiyada ananaga, rivoyat qiluvchining, yani oqsoqolning obrosiga etiqod kuchli bolsa, dinda gayritabiiy narsalarga etiqod birinchi orinda turadi, oliy kuchlar nomidan rivoyat qiluvchi ruhoniylar obrosi esa ikkinchi darajali rol oynaydi.
Xullas, din murakkab manaviy tuzilma va ijtimoiy-tarixiy hodisa bolib, unda etiqod muqarrar tarzda birinchi oringa qoyiladi va hamisha bilimdan ustun turadi.
Dinning asosiy funksiyalari. Mif bilan taqqoslaganda, din funksiyalari murakkabroqdir. Din funksiyalari orasida quyidagilarni farqlash mumkin:
dunyoqarashni shakllantirish funksiyasi butun borliq qachon va nima uchun paydo bolgan va bunda gayritabiiy kuchning roli qanday namoyon bolgan, degan savollarga javob beradi;
kommunikativ funksiyasi muloqot va shaxslararo aloqalarning muayyan tipini taminlaydi, jamiyatning jipslashuvi va yaxlitligiga komaklashadi;
tartibga solish funksiyasi odamlar xulq-atvorini tartibga soluvchi tegishli meyorlar va qoidalarni belgilaydi;
kompensatorlik funksiyasi yetishmayotgan axborot, diqqat-etibor, gamxorlik ornini toldiradi, hayot manosi, istiqbollar va shu kabilarning yoqligini sezdirmaydi, yani insonning kundalik hayotda qondirilmagan ehtiyojlari ornini toldiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |