Фалсафий тафаккур тараққиёти босқичлари: Ғарб фалсафаси Қадимги юнон фалсафасининг ривожланиш даврлари

Аристотель Платоннинг шогирди, Александр
Македонскийннинг устози. Машҳур асарлари:
“Органон”, “Физика”,”Механика”, “Метафизика”,
“Руҳ ҳақида”, “Ҳайвонлар тарихи”, “Никомахова этикаси”,
“Сиёсат”, “Афина сиёсати”, “Шеърият”
Аристотелнинг фалсафий фалиятининг асосий босқичлари
Эр.ав. 367-347 й. –
Платон Академиясида
17 ёшдан ишлаган
ва унинг шогирди
бўлган (Платоннинг
ўлимига қадар)
Эр.ав. 347-335 й. –
Пелледа –
Македонский
давлатининг
пойтахтида шоҳ
Филипп таклифига
кўра, яшаб ижод
этган. Александр
Македонскийни
тарбиялаган.
Эр.ав. 335-322 й. –
ўзининг Литей
(перипатетик
мактаб) фалсафий
мактабига асос
солди ва у ерда
умрининг охиригача
ишлади.
Аристотель томонидан ажратиб кўрсатилган
фалсафа турлари фаолиятининг
асосий босқичлари
Назарий
Амалий
Мантиқ
Борлиқ муаммосини,
борлиқнинг турли
кўринишларини,
барча нарсанинг
мавжудлигини,
турли ҳодисаларнинг
сабабларини
тадқиқ этиш
(дастлабки “фалсафа”
номини олди)
Инсон фаолияти,
давлат тузилиши
тўғрисида
Шеърий
Аристотель
томонидан
фалсафанинг
тўртинчи қисми
сифатида
эътироф этилган.
Аристотель фалсафасининг тарихий аҳамияти
“Соф ғоялар” таълимотини танқид
қилиш орқали Платон
фалсафасининг бир қанча қисмига
ўзгартиришлар киритди
Мантиқнинг ривожланишига сезиларли
хисса қўшди (дедуктив методга тушунча
берди, хусусийдан умумийга, силлогизм
тизимини исботлади – икки ва ундан
ортиқ белгилар орқали хулосага келиш)
Олам ва инсон келиб
чиқишининг моддий
таърифини келтирди
Давлатнинг 6 турини эътироф этди
ва намунавий турдаги давлат –
политиянинг таърифини берди.
Категориялар орқали
борлиқнинг таърифини берди
Материянинг моҳиятини аниқлади,
10 фалсафий категорияни ажратди
Платоннинг “эйдос” (соф ғоялар) таълимотига Аристотелнинг танқиди
Аристотель борлиқ муаммосини кўриб чиқар экан, Платон фалсафасини танқид
остига олди, унга кўра, атроф-олам “нарсалар олами” ва “соф ғоялар олами”
ҳамда “нарсалар олами” ҳар бир нарса каби “соф ғяонинг” моддий кўринишидир.
Аристотелнинг фикрича, Платоннинг хатоси, у “ғоялар олами”ни реал оламдн ажартиб
кўрсатган, реал олам ўз хусусиятларига эга – ҳажм, ҳаракат, ҳаракатсизлик ва бошқалар.
Аристотелнинг фикрича, атроф-олам билан боғланмаган “соф ғоялар” мавжуд эмас,
уларнинг акси эса моддий оламнинг барча нарсалари ҳисобланади; фақат ягона ва аниқ
белгиланган нарсалар мавжуд.
Бу нарсалар “индивидуум” деб аталади (таржимада “бўлинмас”), яъни муайян от муайян
ерда мавжуд, “от” ғояси эмас, ёки аниқ жойда турган ўз хусусиятларига эга аниқ стул,
“стул ғояси” эмас, муайян ўлчамларга эга “уй ғояси” эмас уйнинг ўзи мавжую ва хоказо.
Индивидуумлар дастлабки нарса ҳисобланади,
индивидуумнинг тур ва шакллари эса иккинчи даражалидир.
Борлиқ “соф ғоя” (эйдос) ва унинг моддий акси бўлмаганлиги сабабли, борлинқнинг ўзи
Нима?, деган савол туғилади. Бу саволга Аристотель борлиқ тўғрисидаги фикрлари, яъни