Fan: Ona tili o’qish savodxonligi va uni o’qitish metodikasi

QO`SHIMCHALARNING SHAKL VA MA`NO MUNOSABATIGA KO`RA TURLARI

Shakldosh qo’shimchalar
Ma’nodosh qo’shimchalar
Zid ma’noli qo’shimchalar

Shakldoshlik nafaqat leksemalarga emas, balki qo‘shimchalarga ham xos xususiyat sanaladi. Qo‘shimchalarning ayrimlari ifodalanishiga ko‘ra aynan bir-biriga o‘xshasa-da, mazmun-mohiyati bilan keskin farqlanadi. Masalan, -in qo‘shimchasi:

• Shakldoshlik nafaqat leksemalarga emas, balki qo‘shimchalarga ham xos xususiyat sanaladi. Qo‘shimchalarning ayrimlari ifodalanishiga ko‘ra aynan bir-biriga o‘xshasa-da, mazmun-mohiyati bilan keskin farqlanadi. Masalan, -in qo‘shimchasi:

-in
Ot	sifat	ravish	fe’lning nisbat shaklini yasovchi
tiqin yig‘in	to‘lin erkin	ostin-ustin birin-ketin	ilin, qilin

Shakldosh qo‘shimchalar quyidagi ko‘rinishlarda uchraydi.

• Shakldosh qo‘shimchalar quyidagi ko‘rinishlarda uchraydi.
• 1. So‘z yasovchilar.
• qalamdon (ot) qadrdon (sifat)
• toshqin (ot) jo‘shqin (sifat)
• tepki (ot) kechki (sifat)
• qatlama (ot) bo‘g‘ma (sifat)
• o‘roq (ot) qo‘rqoq (sifat)
• yoshlik (ot) sirdaryolik (sif)
• yuzsiz (sifat) so‘zsiz (ravish)
• yugurik (sifat) ko‘rik (ot)

2. So‘z yasovchi qo‘shimcha so‘z shakli yasovchi qo‘shimcha bilan shakldosh bo‘ladi.

• 2. So‘z yasovchi qo‘shimcha so‘z shakli yasovchi qo‘shimcha bilan shakldosh bo‘ladi.
• kelinchak (erkalash, hurmatlash shakli) - erinchak (sifat yasovchi)
• gapirma (fe’lning bo‘lishsiz shakli) - burma (sifat yasovchi)
• yuzlab (chama son shakli) - haftalab(ravish yasovchi)
• qizcha(kichraytirish shakli) - erkakcha(ravish yasovchi)
• Dilafro‘zxon(hurmat shakli) - kitobxon(ot yasovchi)
• do‘sti (III shaxs, birlik shakli) - boyi(fe’l yasovchi).