Fan: Ona tili o’qish savodxonligi va uni o’qitish metodikasi

KO`MAKCHI MORFEMA (qo’shimcha) - ya’ni morfema (tilda morfemani tor tushunganda, u qo`shimchaning sinonimi bo`lib ishlatiladi, lekin biz yuqorida morfema tarkibiga asos va qo`shimchani kiritdik) boshqa ma’noli qismga bo`linmaydigan(1), so`z yasash(2), so`zning biror grammatik shaklini hosil qilish uchun asos bo`ladigan(3) til birligi:

• KO`MAKCHI MORFEMA (qo’shimcha) - ya’ni morfema (tilda morfemani tor tushunganda, u qo`shimchaning sinonimi bo`lib ishlatiladi, lekin biz yuqorida morfema tarkibiga asos va qo`shimchani kiritdik) boshqa ma’noli qismga bo`linmaydigan(1), so`z yasash(2), so`zning biror grammatik shaklini hosil qilish uchun asos bo`ladigan(3) til birligi:

1) So‘z yasovchi morfemalar - yasovchi qismni tashkil etgan morfemalardir. Masalan, bilim so‘zi bil so‘ziga -im so‘z yasovchi morfemasini qo‘shish orqali hosil qilingan. bilimdon so‘zi esa bilim so‘ziga -don qo‘shimchasini qo‘shish bilan hosil qilingan. Demak, birinchi so‘zda yasovchi asos bil, ikkinchi so‘zda esa bilimdir.
 

2) Shakl yasovchi morfemalar - yetakchi morfemalarga qo‘shilib, yangi so‘z hosil qilmaydigan(1), so‘z­ning turli xil shakllarini vujudga keltiradigan(2) morfemalardir.Masalan, yaxshigina, Zamiraxon, ukam

• 2) Shakl yasovchi morfemalar - yetakchi morfemalarga qo‘shilib, yangi so‘z hosil qilmaydigan(1), so‘z­ning turli xil shakllarini vujudga keltiradigan(2) morfemalardir.Masalan, yaxshigina, Zamiraxon, ukam
• Shakl yasovchi morfemalar sintaktik munosabatni bildirish-bildirmasligiga ko‘ra ikki guruhga bo‘linadi:

a) Sintaktik munosabat bildirmaydigan morfemalar. O‘qigach so‘zidagi -gach morfemasi o‘qi so‘ziga qo‘shilib, undan yangi so‘z ham yasamaydi, bu so‘zni boshqa so‘zga bog‘lash uchun xizmat ham qilmaydi. Shuning uchun u lug‘aviy shakl yasovchi morfemadir.

• a) Sintaktik munosabat bildirmaydigan morfemalar. O‘qigach so‘zidagi -gach morfemasi o‘qi so‘ziga qo‘shilib, undan yangi so‘z ham yasamaydi, bu so‘zni boshqa so‘zga bog‘lash uchun xizmat ham qilmaydi. Shuning uchun u lug‘aviy shakl yasovchi morfemadir.
• Yetakchi morfemaga qo‘shilib, undan yangi so‘z yasamaydigan va o‘zi qo‘shilgan so‘zni boshqasiga bog‘lash uchun xizmat qilmaydigan shakl yasovchi morfemalarga lug‘aviy shakl yasovchi morfemalar deyiladi.
• b) Sintaktik munosabat bildiradigan morfemalar. Kitobim, kitobni so‘zlarida kitob so‘ziga qo‘shilgan -im va -ni morfemalari o‘zi qo‘shilgan so‘zni boshqa so‘zga bog‘lash uchun xizmat qiladi.(mening kitobim, kitobni o’qidim)
• So‘zga qo‘shilib, uni ma’lum morfologik shaklini ko‘rsatuvchi va boshqa so‘zga bog‘lash uchun xizmat qiluvchi shakl yasovchi morfema­larga sintaktik shakl yasovchi morfemalar deyiladi.
• Egalik, kelishik, shaxs-son, zamon va mayl morfemalari sintaktik shakl yasovchi morfemalar tarkibiga kiradi.
•