Fandagi yangiliklar, fanni o‘qitishning dolzarb masalalari

2.2-sinfda musiqa o‘qitish metodikasi va mazmuni 
Ikkinchi sinf o‘quvchilarining psixologik-fiziologik, musiqiylik xususiyatlari 
1-2-sinf o‘quvchilarining ko‘pgina umumiy jihatlari - idroki, fantaziyasi, 
xotirasi, qiziqishlari bo‘lishiga qaramay, ular o‘rtasida sezilarli farq bor. 
Birinchidan, 2-sinf o‘quvchisi 1-sinf o‘quvchisiga nisbatan, darsda o‘zini qanday 
tutish, dars tartib-intizomi, kun tartibiga moslashganlik jihatidan ancha 
tajribaliroq bo‘ladi. 2-sinf o‘quvchisida iroda yetarlicha shakllangan bulmasada, 
1-sinf o‘quvchilariga nisbatan ular birmuncha qiyinchiliklarni yenga oladi. 2-sinf 
o‘quvchisi o‘qish va yozish malakalarini egallagan bo‘ladi. Bu esa o‘z navbatida 
musiqiy bilimlarni ham kulamini kengaytirishga yordam beradi. Bularning 

---

barchasi o‘quvchilarning ijodiy rivojlanishi ularning 1-sinfda olgan bilimlariga 
asoslanadi. 
Tashkillashtirilgan, maqsadga yo‘naltirilgan, qiziqarli darslar o‘quvchilarni 
birgalikda musiqa tinglashga, o‘z taassurotlari bilan o‘rtoqlashishga, jamoa bo‘lib 
kuylashga, bir-birini tinglashga urgatgan buldai. 
Odatda 2-sinf o‘quvchilari xuddi 1-sinf o‘quvchilaridek, o‘ta qiziquvchan 
bo‘lmaydilar. Biroq, o‘qituvchi ularning qiziqishlarini O‘qish jarayonida 
o‘qituvchi darsdagi vazifalarni osondan murakkabga, kuyidan yuqoriga qarab olib 
borishi kerak. 
Boshlang‘ich sinflardagi musiqa darslari umumiy ta’lim 
maktablarida o‘quvchilarga badiiy ta’lim va estetik tarbiya berish tizimining 
ajralmas bir qismi hisoblanadi. Birinchi va ikkinichi sinflarning orasida unchalik 
farq bo‘lmasada, lekin ikkinchi sinf bolalari tajribali o‘quvchi, maktab koidalariga 
ko‘nikma hosil bo‘lgan, diqqati mustahkamlashgan o‘quvchi hisoblanadi. 
Musiqa madaniyat darslarida dars faoliyatlarini tez-tez almashtirib turish, 
ularni musiqaga qiziqishlarini yanada oshiradi. Ikkinchi sinfda ovoz apparatining 
nozikligi, mo‘rtligi va ovoz pardalari to‘la shakllanmaganligi sababli ovozlari 
(nosoz) faltset ko‘rinishida yangraydi. Ovoz diapazoni do1-re2 gacha bo‘ladi. 
o‘quvchilarda birinchi sinfda olgan bilimlari ikkinchi sinfda yanada 
mustahkamlanib, chuqurlashib boradi. Ular marsh musiqalari, tantanavor 
xarakterdagi musiqalar haqida ta’savurga ega bo‘lib, bu musiqalarni janri, turlari 
haqida bilimga ega bo‘ladilar. SHu tarzda qo‘shiq va raqs janri ham o‘rgatiladi. 
2-sinf bolalari ovoz apparatining fizilogik xususiyatlari, ya’ni nozikligi, 
mo‘rtligi ovoz pardalarining to‘la shakllanmaganligi bilan ham birinchi sinf 
bolalaridan kam farq qiladilar. 2-sinf o‘quvchilarining musiqiy qobiliyatlarining 
rivojlanishi birinchi sinfda berilgan darslaring sifat va mohiyatiga bog‘liq. 1-
sinfda o‘quvchilar bilan o‘tilgan samarali, qiziqarli tashkillashtirilgan darslar 
o‘quvchilarda musiqa tinglash, qo‘shiq haqida o‘zinig taassurotlarini ifodalash, 
xor jamoasi bilan qo‘shiq kuylash malakalarini oshiradi. 

---

Musiqa tinglash musiqa faoliyatining yetakchi turi hisoblanadi. Zeroki, 
darsda qo‘llanadigan barcha musiqa materiallari asosan eshitib o‘zlashtirish orqali 
amaliy faoliyat (kuylash, chalish, raqsga tushish, qadam tashlash)ga kuchadi. 
Xususan bolalar musiqaning uch asosiy janri (Qo‘shiq, marsh va raqs) ni: har bir 
janrning o‘ziga xos turlanishi, uch janrning yirik asarlarida mujassamlashuvi va 
ularing qo‘shiqona, raqsona va marshona xarakterga ega bo‘lishini bilib oladilar. 
Mazkur janrlar vositasida musiqa nima haqida «So‘zlashi» va uni qanday 
ifodalashini anglaydilar. Bu mavzular asosida olingan bilim va ko‘nikmalar esa 
to‘rt chorakda umumlashadi . 
Musiqa pedagogikasi sohasidagi mutaxassislar tajribalari ikkinchi sinf 
o‘quvchilarini psixologik fizilogik hamda musiqiy malakalariga musiqaga 
bo‘lgan qiziqishlariga asoslanib ularni musiqa darslariga qatnashishiga tayyor 
ekanliklarini ko‘rsatadi. Bu yoshdagi o‘quvchilar musiqa sa’nati bilan birinchi 
sinfda, oilada, radio va televidenie orqali beriladigan eshitirishlar, ko‘rsatuvlar 
orqali tanish bo‘ladilar. Darsda bolalarning quvnoq kuy va qo‘shiqlarni tinglash, 
kuylash raqs elementlarini bajarish hamda chapak va cholg‘u asboblarini chalish 
ishtiyoqlari oshib boradi. 
Chunki bu yoshdagi bolalarning diqqatlari hali uncha turg‘un bo‘lmaydi, 
ular ko‘proq serharakat va o‘yinga moyil bo‘ladilar. Bunga esa darsdagi musiqa 
faoliyatini turlarini maqsadga muvofiq almashib turishi yordam beradi. SHu bilan 
birga musiqa haqida yangi tushunchalar paydo bo‘lib musiqani ongli o‘rganishga 
qiziqish kuchayib boradi. Buning natijasida kuylashda va boshqa amaliy 
faoliyatlarni bajarishda faollik ifodalilik xususiyatlari namoyon bo‘ladi. Ammo bu 
yoshda bolalar ko‘proq shirin so‘zga moyil bo‘ladilar. SHunga ko‘ra, bolalarni 
musiqa madaniyati darslariga tobora qiziqtirishga, butun dars davomida quvnoq 
qayfiyatni saqlashga erishish lozim. 
1-sinfda kullanilgan musiqa o‘qitish metodikasi 2-sinfda ham deyarli o‘zgarmaydi. 
Bu davrda musiqaga qiziqish va muhabbat o‘yg‘otish, musiqiy qobiliyatlarni 
rivojlantirish davom etadi. Barcha bilim, ko‘nikma va malakalar chuqurlashtiriladi. 

---

SHuningdek, musiqani to‘laqonli idrok etish, uning estetik kechinmalar va sifatli 
ijro nuqtai-nazaridan mukammal bo‘lishi ta’minlanadi. 
Ikkinchi sinf o‘quvchilari psixologik fiziologik xarakterga ko‘ra birinchi 
sinfga o‘xshash bo‘ladi. 2-sinf o‘quvchilari o‘z diqqat e’tiborini o‘zoq vaqt bir 
narsaga qaratib turolmaydilar, juda tez charchab qoladilar. SHuning uchun ham 
musiqa madaniyati darslarida musiqiy ijroga ahamiyat berib borish chapak 
chalish, qadam tashlash kabi xilma-xil harakatlardan foydalanish zarur. Ayniqsa, 
bolalar musiqiy cholg‘u asboblari (Doyra, bubenga, rumba) da jo‘r bo‘lish va 
ritmik raqs harakatlarini bajarish bolalarni faollashtiradi va dars qiziqarli 
mazmunli o‘tadi. 2-sinfda bolalar musiqaning xarakteri, obrazlar orqali olgan 
bilimlari nisbiy bo‘lib, keyingi sinflarda aniq tushunchalarga aylanadi. 
Musiqiy faoliyatlarning birinchi turlariga doir vazifalar ish mazmunini 
tashkil etadi. Mazkur faoliyatlar qo‘shiq kuylash, musiqa tinglash, musiqa savodi, 
raqs elementlarini bajarish, qadam tashlash musiqa madaniyatini tarkib toptirishda 
muhim rol o‘ynaydi. 2-sinfda qo‘shiq kuylash-jamoa faoliyati sifatida 
o‘quvchilarni bevosita ishtiroki bilan amalga oshiriladi. Qo‘shiq kuylash 
murakkab psixologik va fiziologik jarayondir. Bunda bosh miyadagi asab 
xujayralari faol qatnashadi, o‘quvchilarda ijobiy his-tuyg‘ularni faollashini 
ta’minlaydi, ko‘krak qismi tovush hosil kiluvchi azolarni artikulyatsiya va nafas 
organlarini faollashtiradi, hamda o‘quvchilarni samaralikuylashga sharoit 
yaratadi. 
2-sinfda o‘quvchilarni ovoz diapazonini kengaytirishga alohida e’tibor 
berish lozim. Qo‘shiqlarni o‘quvchilarni musiqiy qobiliyati, o‘quvi, xotirasi, 
talaffuziga ahamiyat berib tanlash maqsadga muvofiqdir. Dars samaradorligini 
oshirishda dars mazmuni bilan bo‘lgan ko‘rgazmali qurollar, musiqa obrazlarini 
ifodal vchi badiiy suratlar, texnika vositalari, didaktik o‘yinlardan foydalanish 
yaxshi natija beradi. Bu yoshdagi o‘quvchilarni ovozi o‘zlariga xos juda mayin va 
yoqimli tembrga ega bo‘ladi. O‘tirib va turib kuylaganda gavdani to‘g‘ri tutish, 
nafasni so‘z o‘rtasida olmaslik uchun rejaga solish, unli va undosh tovushlarni 
to‘g‘ri talaffuz qilish, sof intonatsiya ustida muntazam ish olib borish lozim. Ovoz 

---

sozlashni prima tovushlardan (mi1,fa1, sol1) boshlab, yelkani ko‘tarmasdan nafas 
olishga ahamiyat berish, qo‘shiq kuylash samaradorligini oshiradi 
2-sinf o‘quvchilarining psixologik, fiziologik va musiqiylik xususiyatlarini 
rivojlantirishda darsning har bir faoliyati bir-biri bilan o‘zlik bog‘liq holda olib 
borilishi lozim. Darsning chorak, yil mavzulari bir-biri bilan izchil bog‘lanib bir-
birini to‘ldirish kerak.