Фанидан (лаборатория машғулотлари учун)

12-ИШ. ОРҚА МИЯ РЕФЛЕКСЛАРИ.
МАРКАЗИЙ ТОРМОЗЛАНИШ.


Сеченов тажрибаси. Нерв фаолиятининг асосида актив карама-қарши функцияга эга бўлган қўзғалиш ва тормозланиш жараёнлари ётади.
Тормозланиш деб шундай жараёнга айтиладики, бунда фаолият пасаяди ёки унга қаршилик қилинади, Биринчи бўлиб, экспериментда (илмий тажрибада) МНС даги тормозланишни 1862 йилда И.М.Сеченов илмий тажрибада кузатди ва у "Сеченов тажрибаси" номини олди.
Бақа бош миясининг кўндаланг кесими таъсирланганда шу нарса кузатиладики, агар оралиқ мия таъсирланса, орқа мия рефлекслари ҳаддан ташқари сусайиб кетади ва натижада сульфат кислота эритмасига туширилган оёғини бақа тортиб олмайди ёки рефлекс вақти анча чўзилиб кетади. Бу классик тажриба орқали нерв фаолиятининг иккинчи томони бўлмиш тормозланиш аниқланган эди.
Иш анжомлари: илмоқли штатив ва пробка, препаровка учун асбоблар йиғиндиси, кўз томизгич, пахта, Пеан қисқичи, жомча, 0,14%, 0,25% ва 0,5% сульфат кислота эритмалари, Рингер эритмаси, сувли стакан, ош тузи кристаллари, бақа.
Тажриба ўтказиш тартиби. Бақа боши очиқ қолдирилган ҳолда салфеткага ўралади. Кейин қайчининг дами билан бурун тешиги орқасидан тери озроқ кўндаланг кесилади. Кесимнинг икки ён томонидан бақанинг териси танасига қадар қинғир кесилади. Тери қийқиндиси пастга қайтарилади ва суяклар орқали бақанинг бош мияси аранг кўринади. Кичкина қайчи билан бош суяк қопқоғи тепа томондан кесилади. Унинг учун кесилган тери олдидан суяк озроқ кўндаланг қилиб кесилади ва эҳтиёткорлик (мияни жароҳатламаслик учун) билан қайчининг бир дами бош суяк қопқоғининг ич томонига қисилган ҳолда икки томондан суяк қопқоғи кесиб, олиб ташланади ва бош мия очилади.
Олий ҳайвонларнинг бош миясига ўхшаб, бақа мияси ҳам беш қисмдан ташкил топган (34-расм).

34-расм. 1) бош мия яримшарлари; 2) оралиқ мия; 3) ўрта мия;

4) мияча; 5) узунчоқ мия.

Мия сатҳи тампон билан қуритилиб диққат билан кўрилиб, катта ярим шарларнинг пастки қисмидан наштар ёрдамида кесилади. Кесимнинг юқори қисмидаги мия олиб ташланади. Бақа пастки жағидан илгакка илиниб, қон тўхта-гунча кутилади, сўнг ичидан қон эҳтиёткорлик билан олиб ташланади, кесилган сатҳ эса тампон ёрдамида қуритилиб, тажриба ўтказишга киришилади. 0,25% сульфат кислотасининг эритмасидан таъсирловчи сифатида фойдаланиб, орқа оёқларнинг букиш рефлекс вақти аниқланади. Ҳар бир оёқ учун рефлекс вақти 1—2 минут оралиғида 2 марта текширилади.

Метроном уриши 1 минутда 100 марта бўлса, рефлекс вақти 7-12 уриши орасида бўлади. Агар бу вақт қисқа бўлса, кучсизроқ кислота эритмасини олиш керак (0,1%). Ҳар бир аниқлашдан кейин бақанинг панжалари стакандаги сувда яхшилаб ювилади.
Рефлекс вақти аниқлангандан сўнг, пахта тампончалари билан бош миянинг қирқилган жойи қуритилади, сўнг катта бўлмаган ош тузи кристалли қўйилади ва биринчи минутдаёқ рефлекс вақти ўлчанади. Натижада рефлекс вақти тезда чўзилади, мисол 25—35 урилишгача (ёки оёқ 50 марта урилиш давомида тортиб олинмайди, яъни рефлекс йўқ). Сўнг туз кристаллари олинади ва кесилган мия Рингер эритмаси билан ювилади.
Эслатма. Агар туз кристалли қўйилгандан кейин, тортишиш пайдо бўлса, бу миянинг пастки қисмларига туз оқиб кетганидан далолат беради. Мия ювилиб, у эҳтиёткорлик билан пахта ёрдамида қуритилади ва тажриба такрор-ланади. Сеченов тормозланиши бақа тўла тинч ҳолатда бўлгандагина юзага чиқади.
Таъсирловчи олиб ташлангандан 5 мин ўтгач, рефлекс вақти яна ўлчанади ва рефлекс вақтининг олдинги кўрсаткичларига қайтгани кузатилади.