Fanidan o„quv-uslubiy majmua

1-ilova. Reglament.

1. Muammoni yechish va prezentatsiya varog`ini yozish uchun guruhda ishlashga - 20 min.

   
   

2. Muammo yechimini prezentatsiya qilish – 8 min. gacha.

   
   

3. Jamoa bo`lib muhokama qilish, xulosalarni shakllantirish - 10 min. gacha.

   
   

4. O`zaro baholash – 1 min.

   
   

2 – ilova.

Baholash ko`rsatkichlari va mezonlari

Har bir guruh boshqa guruxlar taqdimotni baholaydi, mezonlar bo`yicha ballarni jamlaydi.

Baholash ko`rsatkichlari va mezonlari	Maksimal ball	1 guruh	2 guruh	3 guruh	4 guruh
Echimlar:	1,2
- muammoni va quyi muammoni to`g`ri shakllantirish;	0,4
- yechimni muammo va quyi muammo shakliga mos	0,4
kelishi;
- mantiqiylik, aniqlik, xulosalarni qisqaligi.	0,4
Taqdimot:	1,4
- javoblarni aniqligi va tushunarliligi;	1,0
- har bir guruh ishtirokchisining faolligi (savollar, qo`shimchalar).	0,4
Reglament	0,4
Umumiy ballar yig`indisi	3,0

3-ilova. 1-ekspert varag`i.

1. Raqobatning mohiyati, shakllari, usullari, vazifalarini ayting. (T-sxema, klaster, insert texnikasidan foydalangan holda) 2-ekspert varag`i.

   
   

2. Monopoliyaning iqtisodiy asosini ayting va uning turlarini ko`rsatib bering. (T-sxema, klaster, insert texnikasidan foydalangan holda) 3-ekspert varag`i.

   
   

3. Monopoliyaga qarshi qanday qonun va cheklashlarni bilasiz? (T-sxema, klaster, insert texnikasidan foydalangan holda) 4-ekspert varag`i.

   
   

4. O`zbekistonda raqobatchilik muhitining vujudga kelishi va monopoliyaga qarshi qonunchilik borasida qanday ishlar qilinmoqda?

   
   

(T-sxema, klaster, insert texnikasidan foydalangan holda)
4-ilova.
Guruhlarga beriladigan qo`shimcha savollar.

1. Raqobatning mohiyati va maqsadini tushuntirib bering.

   
   

2. Raqobatning asosiy vazifalari nimalardan iborat? Bu vazifalarning bir-biridan farqini ajratib ko`rsating.

   
   

3. Raqobat shakllariga tushuncha bilan va ularning har biriga xos belgilarini ko`rsating.

   
   

4. Tarmoq ichidagi va tarmoqlararo raqobatning farqini tushuntirib bering.

   
   

5. Halol va g`irrom raqobatlashuv usullariga nimalar kiradi?

   
   

6. Raqobatlashuvning demping narxlarni qo`llash usuli qanday sharoitlarda amalga oshiriladi?

   
   

7. Monopoliya nima va uning vujudga kelishining iqtisodiy asoslari nimalardan iborat?

   
   

Monopoliyaning qanday turlari mavjud?

8. Kapitalning to`planishi va markazlashuvi o`rtasida qanday farq bor?

   
   

9. Tabiiy, legal va sun‘iy monopoliyalarning bir-biridan farqlanishini ko`rsating.

   
   

10. Monopoliyaning ijobiy va salbiy tomonlari nimalarda namoyon bo`ladi?

    
    

11. Monopoliyaga qarshi siyosat va monopoliyaga qarshi qonunchilikning mohiyati qanday?

    
    

12. Raqobat muhitining shakllanishiga qanday omillar ta‘sir ko`rsatadi?

    
    

13. O`zbekistonda monopoliyaga qarshi kurashuvchi va raqobatni qo`llab-quvvatlovchi qanday tashkilot bor va qachon tashkil etilgan?

    
    

Vizual materiallar
5-ilova.

Raqobat – bozor sub‘ektlari iqtisodiy manfaatlarining to`qnashishidan iborat bo`lib, ular o`rtasidagi yuqori foyda va ko`proq naflikka ega bo`lish uchun kurash
Tarmoq ichidagi raqobat	Tarmoqlararo raqobat
Ishlab chiqarish va sotishning qulayroq sharoitiga ega bo`lish, qo`shimcha foyda olish uchun bir tarmoq korxonalari o`rtasida boruvchi raqobat kurashi	Turli tarmoq korxonalari o`rtasida eng yuqori foyda normasi olish uchun olib boriladigan raqobat kurashi

Sof raqobat		BOZOR TUZILMALARI Nomukammal raqobat
		monopoliya	oligopoliya	monopolistik raqobat
Belgilari
Firmalar soni	Mahsulotning tabiati	Bozor to`siqlari	Axborotlar mavjudligi	Narxlar ustidan nazorat
Raqobat quyidagilarga ko`maklashadi

ishlab chiqarishni kengaytirish va ixchamlashtirishg a

ilg`or yangiliklarn i joriy etishga

resurs harajatlarin i tejashga

iqtisodiyotnin g umumiy samaradorligin i oshirishga

talabning qulay qondirilishig a

narxlarni tenglashtiris h va pasaytirishg a

1. 
   
   Sherman qonuni (1890 yilda qabul qilingan). Bu qonun savdoni yashirin monopollashtirish, u yoki bu tarmoqdagi yakka nazoratni qo`lga olish, narxlar bo`yicha kelishuvlarni taqiqlaydi.
   
2. 
   
   Kleyton qonuni (1914 yilda qabul qilingan). Bu qonun mahsulot sotish sohasidagi cheklovchi faoliyatlarni, narx bo`yicha kamsitish, ma‘lum ko`rinishdagi birlashib ketishlar, o`zaro bog`lanib ketuvchi direktoratlar va boshqalarni taqiqlaydi.
   
3. 
   
   Robinson-Petmen qonuni (1936 yilda qabul qilingan). Bu qonun savdo sohasidagi cheklovchi faoliyatlar, «narxlar qaychisi», narx bo`yicha kamsitishlar va boshqalarni taqiqlaydi. 1950 yilda Kleyton qonuniga Seller-Kefover tuzatishi kiritildi. Unda noqonuniy birlashib ketishlar tushunchasiga aniqlik kiritilib, aktivlarni sotib olish orqali birlashib ketish taqiqlandi. Agar Kleyton qonuni yirik firmalarning gorizontal ravishdagi birlashib ketishlariga to`siq qo`ygan bo`lsa, Seller-Kefover tuzatishi vertikal ravishdagi birlashib ketishlarga cheklov kiritdi.
   

6-Mavzu. Raqobat va monopoliya

Seminar mashgulotining o„qitish texnologiyasi
Vaqti: 2 soat	Talabalar soni: 45-50 nafar
O„quv mashg„ulotining shakli	Bilimlarni chuqurlashtirish va kengaytirish boyicha seminar mashguloti
Seminar mashg„ulotining rejasi	Raqobatning mohiyati, ob‘ektiv asoslari va rivojlanish bosqichlari. Raqobatning shakllari va usullari. Monopoliyalarning iqtisodiy asosi va ularning turlari. Monopoliyalarning afzalliklari va ijtimoiy oqibatlari. O`zbekistonda raqobatchiliq muhitining vujudga kelishi va monopoliyaga qarshi qonunchilik.
O`quv mashg`ulotining maqsadi: raqobat bozor iqtisodiyotining takomillashib borishidagi ahamiyatini ochib berish va uning qo`llanishi mumkin bo`lgan usullarini ilgari surish.
Pedagogik vazifalar: raqobat to`g`risida dastlabki tushuncha berish; raqobatning usullari va 2 turini yoritish orqali ular bilimini chuqurlashtirish; monopoliyalar paydo bo`lishi va rivojlanishining iqtisodiy asoslarini o`rganish; monopoliyaga qarshi qonunlar to`g`risida tushuncha berish.		O`quv faoliyatining natijalari: Talaba: guruh namoyondalari har bir raqobat usulini sharhlaydi va o`z misolini keltiradi; monopoliyalar faoliyatining ijobiy va salbiy tomonlarini asoslaydilar; monopoliyaga qarshi qonunlarning amaliy ahamiyatini tahlil qiladilar.