Fаnning tаriхi vа rivоjlаnish tеndеnsiyalаri. OʻLchаsh хаtоliklаri. Dаtchiklаrni, O’zgаrtkichlаrni, ахbоrоtlаrni uzаtish reja

Bevosita o'lchashda berilgan miqdor, masalan, valning diametri shtangensirkul bilan
bevosita (to'g'ridan-to'g'ri) o'lchanadi.
Bilvosita ollchashda izlangan miqdor u bilan ma'lum bog'lanishda bo‘lgan boshqa bir
miqdorni o‘lchash yo‘li bilan topiladi. Masalan, katta valning D diametrini topish uchun uni ruletka
bilan aylantirib, o‘rab olib, ruletkaning valni bir marta o‘ralgan qismini uzunligi topiladi.
Geometriyadan esa aylananing I uzunligi pD ga teng ekani ma’lum;
π
l
D
=
Kontaktli o‘lchash usuli bilan o‘lchashda o‘lchanadigan buyum va o‘lchash asbobining sirti bir
biriga tegadi (masalan, val o‘lchamini shtangensirkul bilan oichanganda shunday bo‘ladi).
Kontaktsiz o‘lchash usuli bilan o‘lchaganda o‘lchanayotgan buyum va o‘lchash asbobining sirti
bir-biriga tegmaydi (masalan, optik yoki pnevmatik o‘lchash asboblari yordamida o‘lchaganda
shunday bo‘ladi).
Detallarning yaroqli yoki yaroqsiz ekanini aniqlash maqsadida ishlab chiqarishda ba’zan
detallarni nazorat qilish degan tushunchadan foydalanadilar. Nazorat qilish deganda o‘lchamning
haqiqiy qiymati emas, balki detalning o‘lchami yo‘l qo‘yilgan eng katta va eng kichik
o`lchamlaridan, ya’ni joizlik chegaralaridan og‘masligini qayd qilish tushuniladi.
Differensial o‘lchash usulida detalning har bir elementi alohida boshqasiga bog‘liqsiz o‘lchanadi
yoki nazorat qilinadi. Masalan, tashqi yoki ichki diametrlarni aniqlash, shlitsali birikmada
shlitsaning enini aniqlash. Detalning yaroqliligi haqidagi xulosa hamma o‘lchashlardan keyin
qilinadi.
Kompleksli o‘lchash usuli yoki nazoratini amalga oshirish uchun maxsus asboblar yoki
kalibrlar qo‘llanilib detalning yaroqliligi haqida darhol xulosa qilinadi. Bunda birdaniga hamma
yoki bir nechta parametrlar o‘lchanadi yoki nazorat qilinadi. Masalan, shlitsali tiqin yoki halqa bilan
nazorat qilishda.
Uzunlikning yassi parallel uch o‘lchovlari qisqacha plitka deb ataladi. Plitka po‘latdan qilingan
to‘g‘ri to‘rtburchaklik bo‘lib, uning ichki tomoni o‘zgarmas kattalikda, balandligi bo‘yicha
o‘lchamlari esa turlichadir. Plitkalarning uch o‘lchovi deb atalishiga sabab, ularning aniq
o‘lchamlari to‘g‘ri to‘rtburchakning uchlari (boshlari) da hosil bo‘lishidir (7.1–rasm, a). Har bir
plitkaning ish o‘lchami uning “o‘rtacha uzunligi” bo‘lib, bu uzunlik plitkaning bir o‘lchash sirtining
o‘rtasidan shu sirtga qarama-qarshi joylashgan o‘lchash sirtining o‘rtasiga tushirilgan
perpendikulyarga aytiladi.
UYaPUO‘ mashinasozlikda o‘lchovning birligini saqlaydigan va asosiy o‘lchov vositasi
hisoblanadi. Ular orqali mahsulotga etalondan uzunlik birligi o‘tqazish amalga oshiriladi.