Faoliyat psixologiyasi

f yatyaratadi. 
.,., 
• 
: 
; :`;`.. 
Ta`lim insonning hayot mobaynidagi eng murakkab faoliyatlari-dan biridir. 
Faoliyatning alohida turi bola hayotida sodir bo`ladigan vaqt ham yetib keladi. Bu 
maqsadi bevosita muayyan axborotlarni, harakatlarni, xulq-atvor shakllarini 
o`zlashtirishga qaratilgan faoliyat-dir. Subyektning o`rganishni o`ziga maqsad qilib 
olgan bunday o`ziga xos faoliyati ta`lim deb ataladi. U quyidagilardan tarkib 
topadi: 
-ideal va amaliy faoliyatning^uyoki bu turini muvaffaqiyatli tashkil etish uchun 
zarur bo,`Igan tasbqi damning ahamiyatli xossalari xususidagi axborotlarning 
o`zlashtirilishi (bu jarayonning mahsuli bilimlardir); 
-faoliyatning ana shu barcha turlari tarkib topadigan usullar va jarayonlarning 
o`zlashtirilishi (bu jarayon mahsuli malakadir); 
- qo`yilgan vazifa va ilgari surilgan maqsadga muvofiq keladigan usullar va 
jarayonlarni to`g`ri tanlash hamda nazorat qilish uchun ko`rsatilgan axborotdan 
foydalanish yoilarining egallanishi (bu jarayon mahsuli ko`niktnalar hosil 
qilinishidir). 
Shunday qilib, ta`lirn kishining harakatlari muayyan bilimlar. ma-lakalar, 
ko`nikmalarni o`zlashtirib olishga qaratilgan ongli maqsad bilan idora qilingan 
joydagina yuz beradi. Bundan ko`rinib turibdiki, ta`lim o`ziga xos insoniy 
faoliyatdir. 
Hayvonlarda faqatgina o`rganish bo`lishi mumkin. Lekin odamda u faqait o`z 
xatti-harakatlarini anglab yetilgan yuksak xayoliy maqsadga (idealga) ko`ra 
yo`naltirish layoqatiga ega bo`lgandagina ta`lim faoliyati yuz berishi mumkin. 
Bunday layoqatning yetarli darajada rivojlanishiga faqat olti-yetti yoshga chiqqan 
paytga kelib, faoliyatning oldingi turlari - o`yin, nutq, amaliy xulq-atvor va shu 

---

kabilar ne-gizida shakllana borgan holda erishiladi. 
O`quv faoliyatini shakllantirishning eng birinchi sharti bolada muayyan 
bilimlami, ko`nikma va malakalami o`zlashtirish uchun angldnilmagan motivlar 
tug`ilishi hisoblanadi. 
Bularning hammasi qay tarzda, qanday vositalar bilan qanday ma-terialda va qaysi 
maqsadda bajariladi, qanday axborot ma`lum qilinadi va qanday harakatlar 
o`zlashtiriladi kabi masalalarning hammasi bilan alohida fan - pedagogika fani 
shug`ullanadi. Biroq bunda psixologiya liinining ham o`rni salmoqlidir. 
O`quv faoliyati kishini ijtimoiy foydali faollik ko`rsatishning har xil turlari 
uchun zarur bilimlar, malakalar va ko`nikmalar bilangina qurollantirib qolmaydi. U 
kishida shuningdek, o`zidagi psixik jarayon-larni idora qilish, o`z xatti-harakatlari 
va operatsiyalarni tanlay bilish, nyushtirish va yo`naltira bilish malakalarini, 
bajarilayotgan vazifaga Bios keladigan ko`nikmalar va tajribani ham shakllantiradi, 
o`quv laoliyati shu tariqa kishini mehnatga tayyorlaydi. 
Mehnat muayyan ijtimoiy foydali yoki hech bo`lmaganda jamiyat istc`mol 
qiladigan moddiy yoki ma`naviy mahsulotni ishlab chiqarish-|8 yo`naltirilgan 
faoliyat demakdir. Mehnat kishining eng yetakchi va asosiy faoliyatidir. Insoniyat 
agar mehnat qilishni to`xtatsa, u (tur sifatida) o`z hayot-faoliyati tugatgan bo`lar 
edi. 
Shuning uchun ham mehnat faoliyatini kishining hayot kechirishi-ni, boshqa 
turlar ustidan g`alaba qozonishini hamda tabiat kuchlari va moddalaridan 
foydalanishini ta`minlovchi o`ziga xos turga oid xulq-alvor deb hisoblash mumkin. 
Jamiyatda har qanday mahsulotning ishlab chiqarilishi, ayni paytda, mehnat qilish, 
uning mahsulini taqsim-lash, ayriboshlash va iste`mol qilish jarayonida 
odamlaming muayyan munosabatlarini ro`yobga chiqarish boiib ham hisoblanadi. 
Shu tariqa kishi mehnat jarayonida bajaradigan harakatlar biologik ehtiyoj bilan 
emas, balki ilgari surilgan ishlab chiqarish maqsadi va bu maqsadni ro`yobga 
chiqarish jarayonida uning boshqa odamlarga nisbatan munosabatlari bilan 
belgilanadi. Bunday harakatlarni bajarish va boshqarish uchun axborotni qayta 
ishlashning oliy jarayonlaridan loydalanish va, eng avvalo, tasavvur va tafakkurni 

---

ishga solish zarur. 
Yuqorida biz tanishib chiqqan faoliyat turlari o`z-o`zidan ro`y hcrmaydi. 
Shaxsning jamiyatdagi ijtimoiy xulqi va o`zini qanday tuti-shi, egallagan mavqei 
ham o`z-o`zidan ro`y bermaydi. Faoliyatning amalga oshishi va shaxs xulq-
atvorini tushuntirish uchun psixologiya-da «motiv» va «motivatsiya» tushunchalari 
ishlatiladi. «Motivatsiya» lushunchasi «motiv» tushunchasidan kengroq ma`no va 
mazmunga 
cga.