Farg`ona Davlat universitet

Golografiya to`g`risidagi tushuncha.Interferentsiyaga asoslangan optik asboblar va ularning kimyoda
qo`llanishi.Rentgen nurlari va ularning amaliy tadbiqi
Reja:
1 Golografiya to`g`risidagi tushuncha
2 Rentgen nurlari haqida malumot
Golografiya tarixidan. Golografiya (yunoncha — to'la yozuv) — interferensiya manzarasi yordamida yozuvni va to'lqin maydonini qayta tiklashning maxsus usuli. Bu usul interferensiya
va difraksiya qonunlariga asoslangan.
Golografiya - bu to'lqinlarni yozib olish va keyinchalik tiklash orqali ob'ektning uch o'lchovli tasvirini olish usuli. 1948 yilda vengriyalik ingiliz fizigi D. Gabor tomonidan ixtiro qilingan.
Bunday holda, har qanday to'lqinlar bo'lishi mumkin - yorug'lik, rentgen, korpuskulyar, akustik
va boshqalar.
"Golografiya" so'zi yunoncha "butun", "butun" degan ma'noni anglatadi. Bu bilan ixtirochi
to'lqin haqida to'liq ma'lumot golografiyada - amplituda va fazada qayd etilishini ta'kidlamoqchi edi.
An'anaviy fotosuratda obyektning fotosurat tekisligiga ikki o'lchovli proyeksiyasida faqat amplituda taqsimoti (aniqrog'i uning maydoni) qayd etiladi. Shuning uchun, fotosuratga turli xil burchaklardan qarasak, biz yangi qirralarni olmaymiz, masalan, old tomonda joylashgan
obyektlar orqasida nima sodir bo'layotganini ko'ra olmaymiz.
Gologramma obyektning ikki o'lchovli tasvirini tiklamaydi. Kuzatish nuqtasini ushbu to'lqin maydoni ichida harakatlantirib, biz obyektni hajmini va haqiqatini sezgan holda turli burchaklardan ko'ramiz.
Golografiyaning fizik asosi 17-asrda Gyuygens davrida paydo bo'lgan to'lqinlar, ularning aralashishi va tarqalishi haqidagi ta'limotdir. 19-asrning boshlarida golografiyaning asosiy tamoyillarini shakllantirish uchun Jung, Frenel va Fraunxoferlar ytarli bilimga ega edilar. Biroq, bu Gaborning ishiga qadar amalga oshmadi, garchi XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr boshlarida ko'plab olimlar - Kirxgoff, Reyley, Abbe, va Bragg - golografiya printsiplariga yaqin kelishgan. Bu ularning golografiyani amalga oshirish uchun texnik vositalarga ega emasligi bilan

izohlanishi mumkin. Biroq, bu unchalik emas: 1948 yilda Gabor ham lazerga ega bo'lmagan va yorug'lik manbai sifatida simob lampasi bilan birinchi tajribasini o'tkazgan. Shunga qaramay,

Gabor to'lqinli jabhani tiklash g'oyasini to'liq ishonch bilan shakllantirishga muvaffaq bo'ldi va
uni amalga oshirish usulini ko'rsatdi. Shunga qaramay, gologramma olish bilan bog'liq qiyinchiliklar juda katta bo'lib qoldi va golografiyaning rivojlanishi shu qadar sekin davom
etdiki, Gabor 1963 yilga kelib «deyarli unutdi». 1963 yilda E. Leyt va J. Upatnieks birinchi
marta lazer gologrammalarini olishdi. Bir yil oldin, ular o'zlarining "ikki nurli sxemasini" taklif etdilar, bu esa dastlabki Gabor sxemasini yaxshilagan edi.
Jismlarning fazoviy tasvirini qayd qilishning va qayta tiklashning bu yangi usuli 1947- yilda
ingliz fizigi D.Gabor (1900-1979) tomo-nidan kashf qilingan. Bu kashfiyoti uchun D.Gabor
1971- yilda Nobel mukofotiga sazovor bo’ldi. Golografiya ixtiro qilingan dastlabki yillarda unga yetarlicha e'tibor berilmadi. Buning aspsiy sababi qizigan manbalar chiqaradigan yorug’lik to’lqinlari yodamida keskin interferensiya manzarasi hosil qilish-ning imkoni
bo’lmaganligidadir. Ammo yuqori darajadagi monoxromatik nurlar — lazer nurlari paydo bo’lganidan so’ng bu usulning amalda qo’llanishida keskin burilish ro’y berdi.
Golografiyaning asosi.
Endi golografiyaning asosi bilan tanishishga o’taylik. Xo’sh, jism to’g’risidagi malumot (uning tasviri) qanday qilib qayd etiladi va qanday qilib tiklanadi? Buning uchun jismdan chiqayotgan to’lqin amplitudasi va fazasini qayd qilish va qayta tiklash zarur. Bu esa amalda mumkin emas. Chunki interferensiyada, intensivlikning taqsimoti interferensiyaga kiruvchi to’lqinlarning ham amplitudalariga, ham fazalariga bog’liq. Shuning uchun ham faza, ham amplituda haqidagi ma'lumotlarni qayd qilish uchun jismdan chiquvchi to’lqindan (jism to’lqini) tashqari, yorug’lik manbayidan boruvchi, unga kogerent bo’lgan to’lqindan ham (tayanch to’lqini) foydalaniladi.
Golografiyaning asosiy g’oyasiga muvofiq, jism va tayanch to’lqinlari hosil qiladigan interferension manzaradagi intensivliklar taqsimoti rasmga tushirib olinadi. So’ngra, fotoplastinkada qayd qilingan qoraygan taqsimotlar yorug’lik difraksiyasi yordamida qayta tiklanib, jism bo’lmasa ham, uni o’rganish imkoniyati vujudga keladi.
Gologramma hosil qilish. Gologramma deb,fotoplastinkada qayd qilingan tayanch va jism to’l- qinlari hosil qilgan interferension manzaraga aytiladi. Bu qanday amalga oshiriladi. Lazer nuri ikkita qismga ajratilib, bir qismi ko’zguga, ikkinchi qismi esa jismga yoo’naltiriladi. Nurning birinchi qismi ko’zgudan qaytib fotoplastinkaga tushsa (tayanch to’lqini), ikkinchi qismi jismdan qaytib fotoplastinkaga tushadi (jism to’lqini). Bu to’lqinlar kogerent bo’lganliklari uchun fotoplastinkada interferensiya manzarasini vujudga keltiradi. Tayanch va jism to’lqinlarining qo’shilishi natijasida hosil bo’lgan interferensiya manzarasining fotoplastinkadagi rasmi chiqarilib, gologramma hosil qilinadi.