Fargona davlat universiteti matematika-informatika fakulteti

Kurs ishining dolzarbligi. Respublikamiz o’z mustaqilligiga erishganidan so’ng jamiyatimizda bir qator qonunlar va umummilliy dasturlarning qabul qilinishi, huquqiy demokratik jamiyatni barpo etishda va buyuk kelajak sari olg’a qadam qo’yishimizda mustaqil poydevor bo’lib xizmat qilmoqda. Respublikamizda barcha soha singari ta’lim tizimida axborot texnologiyalaridan samarali foydalanishga katta e’tibor qaratilmoqda. Shu sababli Respublikamizda axborot texnologiyalarini rivojlantirishga doir bir nechta davlat qonunlari, farmonlari va Prezident qarorlari qabul qilindi. Jumladan, O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.Karimovning “Zamonaviy axborot” kommunikatsiya texnologiyalarini yanada joriy etish va rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida’gi qarori (21-mart 2012 y.) va boshqalar.

Kurs ishining maqsad va vazifalari:

• 
  C# dasturlash tilining tarixi bilan tanishish
  
• 
  Ushbu dasturlash tilining boshqa dasturlash tilidan avzalliglari
  
• 
  Windows formsni o’rganish va dastur tuzish
  

Bu kurs ishimdan C#dasturlash tilini o‘rganayotganlar Visual studio dasturini ham o’rganishlari mumkin.
Kurs ishining maqsadi: C# dasturlash tilida kundalik faoliyatni boshqarishga mo’ljallangan “Kundalik daftari” dasturini tuzish

I BOB. C# DASTURLASH TILI.

1. C# dasturlash tili tarixi.

Kompyuter tillari oʻz-oʻzidan emas, balki oʻzaro bir-biriga bogʻliqlikda mavjud boʻladi. Har qanday yangi til u yoki bu shaklda oldingi yaratilgan tillarning xossalarini oʻziga meros qilib oladi, yaʼni ketma-ketlik prinsipi amalga oshiriladi. Natijada bitta tilning imkoniyatlari boshqalari tomonidan foydalaniladi (masalan, yangi xususiyatlar mavjud kontekstga birlashtiriladi, tilning eski tuzilishlari esa oʻchirib yuboriladi). Kompyuter tillarining evolyutsiyasi shunday tarzda roʻy beradi va dasturlash mahorati takomillashtiriladi. C# tili yuqoridagilardan istisno emas, u boshqa dasturlash tillarining koʻplab foydali imkoniyatlarini meros qilib oldi va dunyoda eng koʻp qoʻllaniladigan ikkita kompyuter tillari — Ci, C++, shuningdek Java tili bilan uzviy bogʻliqdir. C# tili 1972 yilda Nyu-Djersi shtatining Myurrey-xill shahrida Bell Laboratories kompaniyasining tizimli dastur tuzuvchisi Dennis Richie tomonidan yaratilgan. Bu til oʻzini shunchalik yaxshi koʻrsatdiki, oxir oqibatda unda Unix operatsion tizimlarining 90 % yadro kodlari yozildi (oldin quyi darajadagi til assemblerda yozilgan). C# ning vujudga kelishidan oldinroq yaratilgan tillardan, (Pascal ulardan eng mashhuri hisoblanadi), yetarli darajada muvaffaqiyatli foydalanilgan, lekin aynan C# tili dasturlashning zamonaviy davri boshlanishini belgilab berdi. 1960-yillarda dasturlash texnologiyalaridagi strukturaviy dasturlashlarning paydo boʻlishiga olib kelgan inqilobiy oʻzgarishlar C# tilini yaratish uchun asosiy imkoniyatlarni belgilab berdi. Strukturaviy dasturlashlarning paydo boʻlishiga qadar katta dasturlarni yozish qiyin boʻlgan, satr kodlari miqdorining oshishi sababli dasturlarning oʻtish joylari chalkash massalariga aylanib ketishiga olib keladi. Strukturaviy tillar dastur tuzuvchi instrumentariysiga shartli operatorlarni, lokal oʻzgaradigan tartiblarni va boshqa mukammallashtirishlarni qoʻshib bu muammoni hal qildi. Shunday tarzda nisbatan katta dasturlarni yozish imkoniyati vujudga keldi. Aynan C# tili kuch, elegantlik va maʼnodorlikni oʻzida muvaffaqiyatli birlashtirgan birinchi strukturaviy til boʻldi. Uning boʻlishi mumkin boʻlgan xatolar masʼuliyatini tilga emas dastur tuzuvchi zimmasiga yuklaydigan prinsiplar bilan inobatga olgan holda sintaksisdan foydalanishdagi qisqalik va osonlik kabi xususiyatlari tezda koʻplab tarafdorlarini topdi. Bugungi kunda biz mazkur sifatlarni oʻz oʻzidan anglashiladigan deb hisoblaymiz, lekin C# da birinchi marotaba dastur tuzuvchiga zarur boʻlgan ajoyib yangi imkoniyatlar mujassamlashtirilgan. Natijada 1980- yillardan boshlab C# strukturaviy dasturlash tillari orasida eng koʻp foydalaniladiganlaridan biri boʻlib qoldi.
C# dasturlash tilida boshqa dasturlash tillari, misol uchun C++ dagidek 8 razryadli kodlash tizimidan emas, Unicode deb ataluvchi 16 razryadli kodlash tizimidan foydalaniladi. C# leksik jihatdan kengaytirilgan, imperative, deklarativ, funktsional, umumiy, ob`ektga yo`naltirilgann (sinfga asoslangan) va kompanentlarga yo`naltirilgan dasturlash fanlarni o`z ichiga olgan umumiy maqsadli, ko`p paradigmali dasturlash tili. U 1998-2001-yilda Microsoft kompaniyasi dasturchilari Anderson Xeylsberg va Skot.V lar tomonidan .NET
tashabbusi doirasida ishlab chiqilganva keyinchalik Ecma (ECMA -334) va ISO (ISO/IES23270:2018) tomonidan xalqaro standart sifatida tasdiqlangan. Hozirgi kunda C# dasturlash tili yuqori bosqichli dasturlash tillari ichida eng samarali dasturlash tillaridan hisoblanadi. C# dasturlash tilida dastur tuzish uchun Visual Studio .NET muhitidan foydalanamiz. C# dasturlash tili obektga mo‘ljallangan dasturlash tili hisoblanadi. Visual Studio.NET sistemasida dasturni kompilyatsiya qilish va bajarishning bir necha usuli bor. Ko‘p hollarda dasturchilar dasturni alohida kompilyatsiya qilib bir nechta klavishalar kombinatsiyalari orqali ishlatishga o‘rganishgan.
Visual Studioning kelib chiqishi 2000-yillarga borib taqaladi. O’sha yillarda Microsoft ushbu dasturlash tilini o’zlari uchun yaratishdi. Dastlab C#, JavaScript bilan raqobatlashayotgan Java tillariga javob sifatida, ya’ni Microsoftning talabiga Java javob bera olamgani tufayli Microsoft Visual Studio 2002 bilan birgalikda ishlab chiqilgan til edi. C# va Java ham dastlabki davrlardan tan olinishi uchun raqobatlashayotgan edi. Darhaqiqat, bu ikkisi bir biridan ancha ko’chirmachiliklar qildi, toki C# boshqa yo’nalishga o’tmaguniga qadar. Shundan so’ng C# kompyuter uchun dasturlar ishlab chiqarish bo’yicha xalqaro standart sifatida tasdiqlandi va umumiy til infrastrukturasi bilan ishlatiladi.
C# ning juda ko’p versiyalari mavjud, ularning barchasi dasturiy ta’minotga yanada ko’proq yangilanishlar kiritdi:
1-versiya oddiy, ko’p maqsadli umumiy dasturlash tili sifatida ishlab chiqarilgan.
2-versiya 2005-yilda ishlab chiqarilgan. Bir vaqtning o’zida ma’lumotlarning katta qismini ko’rib chiqishga imkon beruvchi iteratorlardan foydalanish imkoniyatlarini o’z ichiga oldi.
3-versiya 2007-yilda ishlab chiqilgan. Yangi iboralar (kodlar) yaratildi; Aynan ushbu versiyasidan boshlab C# Java tiliga qaraganda trendda yuqori o’rinlarni egallay boshladi.
4-versiya 2010-yilda ishlab chiqildi. Mutaxassislar Interlop turlarini va dinamik kalit so’zlari yaratdi va boshqa tillarda bo’lmagan nafislikni berdi.
5-versiya 2012-yilda ishlab chiqilgan. Asinkronizatsiyalash imkoniyati paydo bo'ldi.
6-versiya 2013-yilda ishlab chiqarilgan. Yangi filtrlar va initsializatorni taqdim etdi. Kod yozish avvalgidan ham osonlashdi.
7-versiya 2017-yilda ishlab chiqarilgan. Yangidan yangi imkoniyatlar, xususan .NET Core va operatsion tizimlardan foydalanish imkoniyatlariga ega bo’ldi.

2. 
   C# dasturlash tilining boshqa dasturlash tillaridan afzal jihatlari.
   

C# (C Sharp deb ataladi) dasturlash tili bugungi kunda bozor tendentsiyalari asosida mashhur bo'lib ketdi. Agar siz .Net va ASP texnologiyalari bilan ishlayotgan bo'lsangiz, C# ni aniq bilishingiz talab etiladi. Bu yerda biz aniq nimalar o'xshashligini, nima farqli ekanligini tasvirlaymiz. C# dasturlash tili bu Microsoft dasturlari va xizmatlarining asosiy tili. U Microsoft va Sun Microsystems (Java dasturchilari) o'rtasidagi huquqiy kurashdan keyin ishlab chiqilgan. Microsoft Visual Studio 2002 bilan C# ning birinchi versiyasini chiqazdi. MSDN C # ni taqdim etadi. Siz Java, Visual Basic, C, C++, Ada, Lisp, COBOL, FORTRAN, Haskell, ML, Python, Perl, JavaScript (bu Java-dan juda farq qiladi) va boshqa dasturlash tillari haqida eshitgan bo'lishingiz kerak. Ulardan eng muhimi C++ va Java.

Quyida C++ dan ustun bo'lgan ba'zi C# xususiyatlari mavjud:
1.Unda qoldiqlarni yig'ish mavjud.
2.Bu sizga sinf usullarining imzolarini erkin funktsiyalar sifatida ko'rib chiqishga imkon beradi (ya'ni, ushbu ko'rsatgichning argumentini statik ravishda yozib qoldirmaslik) va shu bilan sinflar o'rtasida yanada dinamik va moslashuvchan aloqalarni yaratishga imkon beradi.
3.C# juda ko'p foydali ma'lumotlarga ega bo'lgan juda yaxshi standart kutubxonaga ega, ular yaxshi bajarilgan va ulardan foydalanish oson.
4.Bu boshqariladigan va mahalliy kod bloklarini olish imkonini beradi.
5.Assambleyada versiya DLL muammolarini osongina bartaraf qiladi.
6.Siz sinflar, usullar va maydonlarni montaj ichki qismiga o'rnatishingiz mumkin.
C# ning Javadan ustun bo'lgan ba'zi xususiyatlari:

1. 
   Sizda haqiqiy generiklar va siz ular haqida fikr yuritishingiz mumkin.
   
2. 
   U mahalliy resurslarni boshqarish idiomalarini qo'llab-quvvatlaydi (foydalanish bayonoti). Java ham buni qo'llab-quvvatlaydi, ammo C# uni uzoq vaqt davomida saqlab keladi.
   
3. 
   Bunda tekshirilgan istisnolar mavjud emas.
   
4. 
   Unda Lambdas va LINQ mavjud, shuning uchun funksional dasturlashni qo'llab-quvvatlaydi.
   
5. 
   Bu umumiy kovaryani ham, ziddiyatni ham aniq namoyon etadi.
   
6. 
   Agar siz xohlasangiz, uni dinamik parametrlarga ega qilishingiz mumkin.
   
7. 
   Samaradorlik to'g'risida bayonot bilan raqamlarni qo'llab-quvvatlash mumkin.
   
8. 
   Bu sizga yangi qiymatlarni (yoki mos kelmaydigan) turlarini aniqlashga imkon beradi
   

Garchi C# ma'lum bir jihatdan Java-dan yaxshiroq bo'lsa-da, lekin ko'p jihatdan shu qadar o'xshashki, C# da qanday dasturlashni o'rganganingizdan so'ng, Java-ga o'z bilimingizni tekshirish mumkin. Sizning dasturingiz uchun muhit C# ni tanlash uchun eng muhimdir. Agar siz Windows mijozlari, Windows serverlari, Active Directory, IIS va ehtimol SQL Server bilan ishlaydigan muhitda ishlasangiz, C# .NET Framework bilan eng yaxshi til hisoblanadi. Agar Unix muhitida ishlasangiz, masalan. Web-xizmatlar, Java sizning tanlovingiz bo’la oladi. Agar siz o'rnatilgan tizimlar bilan ishlasangiz yoki Java yoki C++ qo'shimcha qurilmalari bilan integratsiya qilishingiz kerak bo'lsa, bu yaxshi tanlov bo'ladi.