Farg’ona davlat universiteti sirtqi bo’lim 2-kurs

Yechish. Kesimning A″C″ frontal proyeksiyasi tekislikning N
V
frontal izi bilan 
ustma-ust tushadi. Kesimning gorizontal proyeksiyasi esa nuqtalarning sferaga 
tegishlilik shartiga ko’ra yasaladi. B va B
1
nuqtalar sferaning ekvatoriga tegishli 
bo’lganligi uchun ularning B′ va B
1
′ gorizontal proyeksiyalari gorizontal 
proyeksiyaning ocherkida belgilab olinadi.

---

A va C nuqtalarning gorizontal proyeksiyalari A′ va C′ nuqtalar esa sfera bosh 
meridianining gorizontal proyeksiyasida yotadi.
Kesimga tegishli ixtiyoriy D va D
1
nuqtalarning D′ va D
1
′ gorizontal 
proyeksiyalarini yasash uchun D″≡D
1
″ nuqta orqali gorizontal tekislikning H
IV
frontal izi o’tkaziladi. Bu tekislik sferani radiusi 0″1″ ga teng bo’lgan aylana 
bo’yicha kesadi. Bu aylanani gorizontal
6.13-rasm
proyeksiyasida D′ va D′
1
nuqta xosil qilinadi. Oraliqdagi boshqa ixtiyoriy 
nuqtalarning gorizontal proyeksiyalari ham xuddi shunday yasaladi. Gorizontal 
proyeksiyada sferaning ekvatoridan yuqorida joylashgan hamma nuqtalar 
ko’rinadi, ekvatordan pastki qismida joylashgan nuqtalar esa ko’rinmaydi. Shunga 
ko’ra ekvatordan yuqorida joylashgan A, D, D
1
, E, F, B va B
1
nuqtalarning 
gorizontal proyeksiyalari A′, D′, D
1
′, E′, F′, B′ va B
1
′ nuqtalar ko’rinadi. Qolgan 
nuqtalar esa ekvatorning pastki qismida yotganligi uchun ko’rinmaydi. Bu yerda 
A, B, B
1
va C lar tayanch nuqtalar bo’ladi. Rasmda kesim yuzining haqiqiy 
kattaligini yasash aylantirish usulida bajarib ko’rsatilgan.
3-masala. Torning frontal proyeksiyalovchi N(N
V
) tekislik bilan kesishish chizig’i 
proyeksiyalari yasalsin (6.13-rasm).

---

Yechish. Kesishish chizig’ining frontal proyeksiyasi tekislikning frontal izi N
V
bilan ustma-ust tushgan. Uning gorizontal proyeksiyasini yasash uchun frontal 
proyeksiyada tayanch nuqtalarning A″≡A
1
″, B″, D″≡D
1
″≡D
2
″ va F″ frontal 
proyeksiyalari belgilab olinadi. Bu nuqtalar torga tegishli bo’lganligi uchun 
ularning gorizontal proyeksiyalarini yasash qiyin emas.
Oraliqdagi ixtiyoriy nuqtalarning proyeksiyalari esa quyidagicha yasaladi.
Kesimning frontal proyeksiyasida ixtiyoriy C″≡C
1
″≡C
2
″≡C
3
″ nuqtalar belgilanadi. 
Keyin ular orqali yordamchi gorizontal H
1
tekislikning H
1V
izi o’tkaziladi. Bu 
tekislik torni radiuslari 0″1″ va 0″2″ kesmalarga teng bo’lgan aylanalar 
(parallellar) bo’yicha kesadi. Bu aylanalarning gorizontal

---

Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Engeneering Drawing, M.B. Shah, B.C. Rana., Darslik, Indiya, 2009 y.  
2.
Sh. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya. Darslik T. TURON IQBOL, 
2007 y. 232 bet.  
3.
Davletov S.A. Chizma geometriya O’quv qo’llanma, T., TTYeSI, 2006 y. 132 
bet.  
4.
Usmonov J.A. Chizma geometriya kursi. – T. ‘Ta‘lim nashriyoti, 2014 y. 240 
bet.