Farg’ona davlat universiteti texnalogig talim

3. Kunlik rejim va ovqatlanish tartibini tavsiflab bering 
Sportchi ovqati ratsionining kalloriyasini nazorat qilish. Ovqat kalloriyasi kunlik energiya sarfini to`liq 
qoplashi kerak. Agar ovqat miqdori energiya sarfiga nisbatan kam bo`lsa, energiya balansi manfiy 
hisoblanadi. Agar bu holat bir necha kun, hafta davom etsa sportchi ozadi. Ovqat miqdori (kalloriyasi) bilan 
organizmning energiya sarfi mosligini nazorat qilishning oddiy usuli tana vaznini tarozida muntazam ravishda 
aniqlashdan iborat. Tana vaznining bir xilda saqlanishi ovqatlanish, ya`ni ovqat miqdori me`yorida ekanini 
ko`rsatadi. Muskullar rivojlanishi unchalik sezilarli bo`lmagan holda, teri osti yog` to`qimasining qalinlashuvi 
tufayli tana vaznining me`yoriga nisbatan ortib borishi, ovqat miqdori ko`pligini energiya sarfi esa kamligini 
ko`rsatadi. Aksincha, kasallik belgilari sezilmagan holda, tana vaznining asta-sekin kamayishi, ovqat miqdori 
yetishmasligini, yoki iste`mol qilingan ovqat miqdori organizmning energiya sarfini qoplama-yotganini 
ko`rsatadi. Shuni ham e`tiborga olish lozimki, trenirovkani endigina boshlagan yosh sportchida keraksiz 
harakatlarni bajarishi, ortiqcha energiya sarflashi, teri osti yog` qatlamining kamayishi hamda ko`p terlashi 
natijasida suv yo`qotishi tufayli tana vazni bir necha kun va hafta davomida 3 kg.gacha kamayishi mumkin. 
Sportchining chiniqishi oshgan sari, trenirovka mashg`ulot-larida uning harakatlari tartibli me`yorida bo`ladi, 
keraksiz harakatlarni qilmaydi, shu bois uning tana vazni doimiylashadi yoki muskullarining yaxshi rivojlanishi 
hisobiga, tana vazni ma`lum darajada ko`payishi mumkin. Sportchi yaxshi natijaga tezroq erishish maqsadida 
trenirovka mashg`ulotlarini, kun tartibiga rioya qilmagan holda, bajarish tufayli unda zo`riqib shug`ullanish 
holati vujudga kelsa, tana vazni bir necha kun, hafta davomida 2-5 
kg.ga
 kamayishi mumkin. (S. P. Letunov, 
N. D. Grayevskaya). Tana vazni normasini aniqlashda vazn-bo`y uzunligi ko`rsat-gichi hisoblangan Brok 
indeksi keng qo`llanadi. Ushbu indeks bo`yicha bo`y uzunligi 155-165 sm bo`lsa 100 raqam olinadi, qolgan 
raqam shu odamning tana vazni normasini ko`rsatadi. Bo`y uzunligi 165-175 sm bo`lsa-105 raqam olinadi, 
bo`y uzunligi 175-185 sm bo`lsa - 110 raqam olinadi. Qolgan raqam tana vazni normada qancha bo`lishini 
ko`rsatadi. Yosh 25 gacha bo`lgan odamlarda tana vazni, yuqoridagi Brok indeksi bo`yicha aniqlangan 
me`yordan kam bo`lsa, jismoniy rivojlanish past hisoblanadi. Yoshi 35-40 dan katta bo`lgan odamlarda tana 
vazni Brok indeksi ko`rsatgichi bilan aniqlangan me`yordan ko`p bo`lsa semirish, ya`ni muddatidan oldin 
keksayish belgisi hisoblanadi (M. S. Markash, G. Sherman va boshqalar). Ovqat kalloriyasini yuqorida 
ko`rsatilgan tana vazni bo`yicha nazorat qilish va baholash usuli sportchining o`zini-o`zi nazorat qilishi uchun 
qulay hisoblanadi. Ammo ovqat kalloriyasi bilan sportchi organizmi sarflagan energiya miqdorining bir-biriga 
mosligini nazorat qilish va baholashda bir kecha-kunduzda iste`mol qilingan ovqat ratsionining kalloriyasini 
aniqlash to`g`ri va aniq natija beradi. Buning uchun ovqat ratsionida ko`rsatilgan mahsulotlar miqdorini 
aniqlab, maxsus jadval yordamida ulardagi oqsil, yog`, uglevodlar hamda kalloriya miqdori aniqlanadi. 
Shuningdek, maxsus jadval yordamida mazkur sportchining kecha-kunduzdagi energiya sarfi 
kkal.si
 miqdori 
aniqlanadi. Ovqat kalloriyasi miqdori (kkal ko`rsatgichida) va sarflangan energiya miqdori (kkal ko`rsat-
gichida) bir-biriga taqqoslanib qabul qilingan va sarflangan kkal. ning mosligi baholanadi. Sportchining 
ovqatlanish tartibi (rejimi). Sportchi bir kunda 4 marta ovqatlanishi kerak. Ovqatning kunlik kalloriyasi 
quyidagicha taqsimlanishi tav-siya etiladi: - birinchi nonushta 
– kunlik ovqat kalloriyasining 25 foizi; - ikkinchi 
nonushta 
– kunlik ovqat kalloriyasining 10 foizi; - tushlik – kunlik ovqat kalloriyasining 45 foizi; - kechki ovqat – 
kunlik ovqat kalloriyasining 20-25 foizi.