Farg’ona davlat universiteti texnalogig talim

2. O`yin usulining mazmun mohiyatini ochib bering 
O’yin usuliyati jismoniy tarbiyadagi o’yinlarning ko’pchilik belgilarini o’zida mujassamlangan. Darslikning 
“Jismoniy mashqlarning pedagogik klassifikatsiyasi” bo’limida o’yin jismoniy mashq harakteridagi tizim tarzida, 
yaoni jismoniy tarbiya vositasi ko’rinishida berilgan. Lekin jismoniy tarbiyada o’yinlar ta’lim va tarbiyaning 
samarali usuliyati sifatida ham mavjud bo’lishi mumkin. Shu sababli o’yin metodining tabiatini o’yin mohiyatini 
ochish orqaligina tushunish mumkin xolos.
O’yinning mohiyatini o’rganishning nisbatan perespektiv yo’nalishi usuliyatlashtirish nazariyasi 
hisoblanadi. Shunga muvofiq, o’yinlar insonning oldindan belgilangan hayotiy sharoitda ishlab chiqargan o’zining 
yurishturishi, xulqi chegarasidan chiqmaydigan o’ziga xos elementlarning modelidir (N.I. Ponamarev). O’yinda 
shartli ravishda butun bir hayotiy situatsiya o’z ifodasini topishi mumkin (masalan, o’yinlarda taqlid qilish), inson 
harakat faolitining ayrimlari turmush, mehnat, mudofaa faoliyati harakteridagi harakatlar bo’lib, ularda asosan 
odamlar orasidagi o’zaro munosabat modelining mavjudliligi yotadi. O’yin tarixan vujudga kelgan jamiyat hodisasi 
bo’lib, odamlarning harbiy va mehnat faoliyati asosida paydo bo’lgan va u inson hayotining moddiy va ijtimoiy 
sharoitlari bilan belgilanadi. O’yin hayotiy reallikni aks ettiradi va bir vaqtning o’zida o’zining sof shartli 
qonunlariga bo’ysunadi. U bizni o’rab olgan borliqni o’zgartirishni nazarda tutmaydi, lekin insonni ijodiy 
mehnatga tayyorlovchi shart sifatida inson madaniyatining muhim manbai rolini o’ynaydi. Shunga boliq holda 
o’yin quyidagi xizmatlarni bajaradi: tayyorlov (insonni jismoniy va ruhiy kuchlarini takomillashtirish, sotsial 
faollik va ijodkorliki tarbiyalaydi) va ko’ngil ochish, munosabatlarini, shuningdek, ularni o’rab olgan muhit 
orasidagi munosabatlarni shakllantiradi. Bu kabi asosiy xizmatlar o’yinlarning yo’nalishi va mazmunini 
belgilaydi.
Jismoniy tarbiyadagi barcha o’yinlarning asosiy mazmunini insonni jismoniy kamolotga erishtirishga 
imkoniyat yaratuvchi harakat faoliyatlari tashkil etadi. O’yinlar hamda gimnastika, sport, turizmdagi farqni ko’p 
holda shartli deb tan olishimiz lozim, bu shartlar turlarning rivojlanish meoyoriga ko’ra yanada yaqqol ko’rinadi. 
O’yinga konkret harakat faoliyatlari tizimi deb qarash zarur, ular belgilangan qoidalar ramkasida bajariladi va 
metod sifatida jismoniy mashq harakteriga qaramay, turlicha pedagogik vazifalarni hal etishi mumkin. 
O’yinlar usuliyat tarzida faqat umumiy qabo’l qilinganlaridek amalga oshirilmaydi. O’yin usuliyati vositalari 
va ularning shakliga ko’ra rasmiy o’yinlarga nisbatan deyarli keng tushuncha sanaladi. Masalan, o’yin usuliyati 

---

asosida darsning hamma qismlarini o’yinlarsiz o’tkazish mumkin (toqqa sayohat o’yini). Muvozanat saqlash 
mashqini bajarayotib to’siqlardan oshishi yoki chuqurliklar ustidan o’tish tarzidagi o’yinlardn foydalanish mumkin.