Фармацевтика иқтисодиёти

Бу бобда сиз қуйидаги саволларга жавоб топасиз:
1. Нарх тушунчаси нимани билдиради?
2. Нархнинг вазифалари нимадан иборат?
3. Нархни белгилаш вазифалари ва уни таъсир қилиш омиллари 
қандай?
4. Нархлар стратегиясини қандай амалга оширилади?
5. Нархларнинг назорати қандай амалга оширилади?
3.1. Нарх, нархларнинг вазифалари, нархларга 
таъсир этувчи омиллар
Нарх — муҳим ик^исодий категориялардан бири бўлиб, у талаб ва 
таклиф билан бир қаторда бозор қуролларидан бири. Товар қийматининг 
асоси меҳнат ҳисобланади, қиймат катталиги эса ушбу шароитларда 
жамият зарур деб тан оладиган меҳнат харажатлари билан белгиланади. 
Нарх — товар қийматининг пулдаги ифодаси. Бозор нархида қиймат 
қонуни, талаб ва таклиф қонуни каби иқгисодий қонунлар талаблари 
эътиборга олиниши керак, чунки нархлар ижтимоий-зарурий меҳнат, 
материаллар, хом ашё харажатларига асосланган (қиймат қонуни), 
шунингдек маҳсулотнинг исгеъмол хусуеиягларини эътиборга олган (талаб 
ва таклиф қонуни).
Нарх бозорни бошцариш қуроли сифатида бир қатор 
вазифаларни бажаради:
— ҳисоб;
— рағбатлантирувчи;
— тартибга солувчи;
— тақсимловчи.
Ҳисоб вазифаси. Нархнинг муҳим вазифаси — меҳнат харажатлари 
ва натижаларини ўлчаш. Товар нархи инсон ва моддийлашган меҳнат, 
материаллар ҳамда хомашёлар харажатларини ўз ичига олади. Меҳнат 
унумдорлиги ва самарадорлиги даражасини кўрсатади, провардида ишлаб 
чиқариш харажатлари, маҳсулот муомаласи ва фойдани белгилайди.
39

---

Бинобарин, ушбу вазифанинг моҳияти нарх, ижгимоий-зарурий 
харажатлар ва ишлаб чиқариш натижаларининг ҳисоби ролини 
бажаришидир.
Рагбатлаетирувчи вазифа. Иқгисодий рағбатлантириш вазифаси 
маҳсулот сифатини ҳисобга олиш ва унинг оширишни рағбатлантириш 
ва ассортиментни янгилашдан иборат.
Тартнбга солувчи вазнфа. Бозор нархи ишлаб чиқарувчининг 
белгилаган исгаган нархидан фарқ қилиши мумкин, чунки у сотувдан 
катга савдо пули олишга, истеъмолчи эса ушбу маҳсулотни сотиб 
олишга ўзининг харажатларини минималлаштиришга интилади. 
Шунинг учун тартибга солувчи вазифа талаб ва таклифни 
балансловчи мувозанатлашган нарх белгилашдан иборат.
Тақснмловчя вазифа. Ижтимоий ва иқгисодий масалаларни \ал 
қилиш учун нархнинг товар қийматидан силжиши бўлиб, фойдани 
қайта тақсимлаш вазифаси бўлиб хизмат қилади. Бу солиқ солиш 
тизими ва баъзи бошкр тадбирлар ёрдамида амалга оширилади. Масалан, 
дори воситаларининг кўпларига қўшилган қийматига солиқ 
белгиланмаган; хэётий зарур бўлган дори воситаларини ишлаб чиқэрувчи 
корхоналар фойда ҳисобидан солиқтўлаш бўйича имтиёзга эга.
Дори воситалари ўзига хос турдаги товарларга кирганлиги 
сабабли, уларнинг нархлари ушбу ўзига хосликни эътиборга олиши 
лозим. Шу билан бирга дори воситаларга вдз қандай товар каби асосий 
хусусиятлар хосдир.
Биринчидан, дори воситалари \ap қандай товар каби иқгисодий 
моҳиятга эга. У чиқдриш ва тарқатишдаги харажатлар натижаларини 
ҳисобга олувчи пулдаги қийматида ифодаланади, истеъмол қийматига 
эга, иқгисодий талаб ватаклиф қонунларига бўйсунади. Бошкртомондан 
дори воситалари инсон соғлиғини сақлашдан иборат бўлган ижгимоий 
моҳиятга эгадир. Дори воситалари кескин қимматлашган шароитда 
аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш билан боғлиқ давлат дастурлари, 
дориларнинғ ижгимоий аҳамиятининг исботидир.
Иккинчидан, дори воситалари узига хос турдаги товар каби 
ижтимоий-иқгисодий самарадорлиги билан тавсифланади. Иқтисодий 
самара кўрсаткичи дориларнинг ишлаб чиқарилиши билан боғлиқ 
миллий ижгимоий даромаднингўсишини ифодалайди, ижгимоий самара 
моддий меҳнат, молиявий захираларнингтежалиши билан кечади.
Учинчидан. дори воситаларига талаб физиологик истеъмол 
меъерларм билан змас, батки инсон патологияси билан тартибга
40

---

1-жадвал