Farmatsevtika ta’lim va tadqiqot instituti fan: Umumiy gigiyena mavzu: Kimyo-farmatsevtika korxonalarida toza xonalarga, ishchi-xodimlarga va ularning kiyimlariga qo'yiladigan gigiyenik talablar

3.ISO standartlari
ISO 14644 toza xonalarda havo tozaligi tartibini belgilash uchun yulduzcha klassifikatsiyasiga oid ko'rsatmalarni taqdim etadi. Bu standart bir nechta tozalik o'lchamida bir kub metr havo uchun maxsusga ruxsat etilgan tozalik sonini aniqlaydi. Toza xonaning klassifikatsiyasi havo tozalik soni asosida aniqlanadi va ISO 14644 standarti har bir klassifikatsiya uchun tozalik o'lchami va konsentratsiya chegaralarini aniqlaydi.
ISO 14698 toza xonalarda mikrob kontrol usullarining tasdiqlanishi uchun ko'rsatmalarni taqdim etadi. Bu standart mikrob kontaminatsiyasi uchun havo, teshiklar va kasallarning sinash usullarini belgilashni tavsiflaydi. Ushbu standart toza xonaning dizayni va ishlatilishi uchun, masalan, harorat, namlik va havo bosimi nazorati uchun ko'rsatmalarni taqdim etadi.
ISO 14644-6 toza xonalarda qo'lqoplar va boshqa shaxsiy himoya vositalari ishlatish uchun ko'rsatmalarni taqdim etadi. Bu standart qo'lqop materiallarini, qurilishini va saqlashni taqdim etadi, shuningdek, qo'lqop sterilizatsiyasi va to'liqlash uchun usullarni ham taqdim etadi.
Steril ishlab chiqarish talablari. Kirish. Steril ishlab chiqarish farmatsevtika ishlab chiqarishning eng murakkab soxalaridan biri xisoblanadi. GMP nuqtai nazaridan asosiy printsplar- bu mikrobiologik kontominattsiya, mexanik zarrachalar va pirogen moddalar bilan kontaminatsiyalashning taxlikasini minimal darajaga keltirishdir. GMP ning Yevropa qoidalari steril ishlab chiqarishga 2003 yil may oyida yangilangan 1- sonli qo’shimchada aloxida etibor ko’rsatiladi. Qonunga bu qo’shimchalar xalqaro standart YeN/ISO 14644-1 asosida keltirilgan va bunda GMP qoidalari v texnik standartlarni uyg’unlashtirishga erishish hohishi bilan qo’llanilgan. Avvalgi redaktsiyaga nisbatan bu o’zgarishlar toza xonalarning klassifikatsiyasiga tegishli, shu jumlada qayta kiyinish. № 1 sonli qo’shimchada quyidagi bo’limlar bor: Printsiplar. Asosiy qism (xonalarninng klassifikatsiyasi), izolyatsiyalash texnologiyasi “Blow/fill/seal” (puflash, tshldirish, germetizatsiyalash), “Bottlepack” texnologiyasi, birlamchi upakovkada sterillanadigan mahsulot, aseptik sharoitida tayyorlash, hodimlar, ishlab chiqarish honalari, jixozlanishi, sanitariya, texnologik jarayon, sterillash, filtrlash, steril maxsulotlarni ishlab chiqarish jarayoni yakuni. Sifatini nazorat qilish. Printsiplar. Steril ishlab chiqarishning sifati birinchi navbatda xodimlarga, ularning tayyorgarligi, unga yondashuvi va talimi xamda jarayon muloxazalariga puxta bo’lishlariga bog’liq. Sterillikni taminlashda faqat yakuniy sterilizatsiya yoki sterillanganlik testlariga suyanish kifoya qilmaydi. Asosiy qism. Ishlab chiqarish faqat toza xonalarda amalga oshirilishi lozim-bular nazorat muxitidagi gigienik zonalar, x’odimlar va materiallarga yo’llanma. Xonalarning tozaligini tozalik standartlari asosida saqlash lozim. (masalan, YeN/ISO standartlari); bu xonalarni bir hil filtrlangan havo bilan taminlash kerak. Eslatma. ISO 16 644-1 ikki xil toza xonalarni farqlaydi, aynantoza xona (cleanroom) va toza zona (cleanzone). Steril ishlab chiqarish. Yakuniy sterilizatsiya malum pog’onadagi yakuniy birlamchi upakovkalvrda aseptik operatsiyalar. Sterillangan maxsulotlarni ishlab chiqarishni amalga oshirish usuliga qarab farqlash mumkin: 1) yakuniy upakovkada issiqlik (yoki boshqa) sterilizatsiya ko’zda tutilgan bo’lsa. 2) agar ishlab chiqarish aseptik sharoitida bitta yoki barcha pog’onalarda amalga oshirilsa. Turli xil operatsiyalar (dastabki xom ashyoni va qadoqlash materiallarini tayyorlash, retsepturani tuzish va to’ldirish) toza xonaning aloxida zonalarida amalga oshirilishi lozim. Xonalarning klassifikattsiyasi. Sterillangan preparatni ishlab chiqarishda toza xonalarni klassifikattsiyalash tevarvk atrofning zarur xarakteristikalariga mos tarzda amalga oshiriladi. Ekpluatattsiya xolatida xar bir ishlab chiqarish operatsiya uchun bir xil meyordagi atrof muxitning tozaligi zarur. Bu maxsulotning yoki qayta ishlab chiqariladigan materiallarning mikrobli kontaminatsiya yoki zarrachalar bilan kontaminatsiyalanishining xavfxatarini minimal darajaga keltirish uchun kerak( texnologik jixozlanish va xodimlar). Buning uchun xarakatsizlikning spetsifikasiga mos malum bir meyorga erishish talab etiladi(texnologik jixozlar o’rnatilgan va material mavjud emas). Sterillangan dori vositalarini ishlab chiqarishda xonalar tozaligining 4 xil tipi n ajratiladi. A tipi – yuqori darajadagi xavf-xatarli operatsiyalar uchun lokal zonalar (local zone), masalan, idishlarni tshldirish, ampulalarni ochish va aseptik sharoitda aralashtirish. Asosan bunday sharoitlar ish joyida 0,36-0,54 m/s tezlikdagi laminar havo oqimi bilan taminlanadi. Izolyatorlarda esa havo oqimining yo’nalishi va tezligining boshqa parametrlaridan foydalanish mumkin. B tipi A tipi zonasining tevarak atrofini tashkil etadi. S tiplari kritik xolatlar kamroq bo’lgan operatsiyalarni bajarish uchun ishlatiladi.
13.1-jadval. Havodagi zarrachalar soniga nisbatan tozalik darajalarining tasniflanishi.

Tiplar	Jarayonsiz (b)		Jarayon (b)
	m3 (a) dagi zarrachalarning maksimal yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan soni
	≥0,5 mkm (d)	≥5 mkm	≥ 0,5 mkm (d)	≥ 5 mkm
A	3 500	1 (ye)	3 500	1 (ye)
V (s)	3 500	1 (ye)	350 000	2 000
S (s)	350 000	2 000	3 500 000	20000
V (s)	3 500 000	20 000	Aniqlanmaydi (f)	Aniqlanmaydi (1)

1. 
   zarrachalar sonini zarrachalar xisoblagichi yordamida o’lchash lozim. A tipi uchun uzliksiz monitoring mo’ljallangan, bu monitoring B tipi uchun xam tavsiya etiladi; eskirgan sinov uchun A va B tiplarida namuna miqdori 1 m³ da kam bo’lmasligi kerak, bu esa S tipi uchun ham to’g’ri keladi.
   
2. 
   “taminlanganlik holati” uchun sharoitlar 15-20 daqiqa avval erishilgan bo’lishi kerak. Bu operatsiyaning tugashi bilan tiklanish vaqti (tavsiya etilgan belgi). Ekspluatattsiya xolatidagi A tipi uchun sharoitlar tevarak atrof tasiridagi ochiq maxsulotni o’rab olgan zonada taminlangan bo’lishi kerak; agar zarrachalar iahsulot orqali yuzaga kelsa, to’ldiish jarayonida limitlar oshirilishi mumkin.
   

(s) V, S tiplar uchun xavo almashinuv karraliilgi , xona o’lchami, material va xodimlarga mos kelishi kerak. A, V va S tiplar uchun BPERA filtrlarini ishlatish lozim.

4. 
   0,5 mkm li zarrachalar uchun limitlar YeN/ISO 14644-1 asosidagi taxminiy tasniflanishga mos kelishi kerak.(2-jadval)
   
5. 
   bunday xonalarda 5 mkm va undan ko’p zarrachalar bo’lishi mumkin emas, chunki statistika bo’yicha bunday zarrachalarning yo’qligini isbotlash mumkin emas, 1 m³ limitlari qabul qilingan; kvalifikatsiya mobaynida xonalar (zarrachalar) o’rnatilgan meyorda umumlashganligini isbotlash lozim.
   

(f)talablar va limitlar o’tkaziladigan operatsiyalar xarakatiga bog’liq.
Xarakat va nisbiy namlik kabi boshqa tavsifnomalar bajarilayotgan operatsiyalar xarakteriga bog’liq va malum standart bilan interferentsiya qilmasligi kerak.
2-jadval. Turli standartlar bo’yicha klassifikatsiyani taqqoslash. (0,5mkm va undan katta o’lchamdagi zarrachalar uchun)

1. 
   xarakatsizlik rejiimida (taminlanganlik xolatida)13.2-jadval
   

Tiplar	Aloxida standartlar uchun chegaralar
	GMP	USP	FS209e	ISO
A, V	3 500	100	M 3,5	ISO 5
-	-	1 000	M 4,5	ISO 6
S	350 000	10 000	M 5,5	ISO 7
D	3 500 000	100 000	M 6,5	ISO 8

ish rejimida (xarakat xolatida)13.3 - jadval

	Alohida standartlar uchun chegaralar.
	GMP | USP	FS209e	ISO
A	3 5001 100	M 3,5	ISO 5
-	1000	M 4,5	ISO 6
V	350 000 10 000	M 5,5	ISO 7
S	3 500 000 100 000	M 6,5	ISO 8

13.4-jadval. Turli tipdagi tozaliklarda bajariladigan operatsiyalar namunalri.

tiplar	Yakuniy birlamchi upakovka jarayonida maxsulotlarni sterillashdagi operatsiyalar namunalari.
A	Kontaminatsiya taxlikasi yuqori bo’lgan maxsulotlarni to’ldirish.
S	Kontaminatsiya taxlikasi yuqori bo’lgan eritmalarni tayyorlash, maxsulotlarni to’ldirio’.
D	Keyingi to’ldirish uchun eritmalar va kompanentlar tayyorlash\
tiplar	Aseptik ishlab chiqarish uchun operatsiyalar namunalari.
A	Aseptik tayyorlash va to’ldirish.
S	Keyingi filtrlanishi lozim bo’lgan eritmalarni tayyorlash.
D	Komponentlarni yuvib ishlatish.

Tozalik monitoringi xarakatlanish holatida bo’lishi kerak.
Aseptik ishlab chiqarishda ko’pincha bir necha monitoring usuli o’tkaziladi (xavoni tanlab olib, sinab ko’rish, sedimentattsion osajdeniya usuli, yuvilishi, qoldiq). Operatsiyalarning tugatilishida xodimlar va yuzalarni nazoratdan o’tkazish kerak. Kontaminatsiya uchun oldini olish va xarakatning chegaralarini o’rnatish zarur.
13.5-jadval. Xarakat xolatida mumkin bo’lgan darajadagi mikrobiologik kontaminatsiyaning tavsiya etiladigan chegaralari.

Ruxsat etilgan darajadagi mikrobiologik kontaminatsiyaning tavsiya etilgan chegaralari.
Tipla.	Xavoni tanlabolib, sinab ko’rish CFU/m3	Plastinalar (ø90 mm) CFU/4 soat	Kontakt plastinalar (ø 55 mm) CFU/plastinka	5ta barmoqning qo’lqopdagi CFU/perchatka	izlari
A	<1	<1	<1	<1
B	10	5	5	5
C	100	50	25	-
D	200	100	50	-

o’rtacha belgilar.

1. 
   ayrim plastinalar sedimentattsiya uchun 4 soatdan kam eksponirovkaga (ko’rgazmaga qo’yish) mumkin.
   

Xulosa
Xulosa qilib shuni aytish kerakki Kimyoviy va farmatsevtik korxonalarda tozalik talablari, ishchilar va ularning kiyimlari uchun gigienik talablar eng muhimdir. Ushbu sohalar delikat va chuqur ta'sir ko'rsatuvchi mahsulotlar bilan shug'ullanishadi, ularga xorijiy moddalar kiritishning yetarli ko'rsatkichlari osonlik bilan ko'payishi mumkin, bu esa kishi sog'ligiga zarar va resurslar yo'qotilishiga olib kelishi mumkin.
Tozalik talablari, muhiti kontaminatsiyadan xoli saqlash uchun qat'iy standartlarni qondirish zarurdir. Shuningdek, ishchilar kishini muvozanatli hygienik protokollarga amalga oshirishlari kerak, tozalik xonasiga chet el mahsulotlarini kiritishning xavfini kamaytirish uchun kerakli kiyim-malabis va himoya vositalarini kabi mavjudiyatlar muhimdir.
Kimyoviy va farmatsevtik sohalar, maxsus korxonalari va xodimlarini himoya qilish maqsadida gigienani ustuvor darajada qadrlashadi. Qat'iy gigienik protokollarni amalga oshirish va ta'minlash orqali, ularga tegishli mahsulotlarni mustaqil ta'minlash uchun xavfsiz va sifatli standartlarga rioya etish mumkin. Xulosa qilish uchun, kimyoviy va farmatsevtik sohalar tozalik talablari, ishchilar va ularning kiyimlari uchun gigienik talablarni kuzatib borish va yangilashadi, bu ulkan muhimotga ega bo'lib, sifat va xavfsizlikni nazorat qilish uchun jahon standartlariga rioya qilishga imkon beradi.