Favqulodda vaziyatlarda fuqaro muhofazasi

3 0   *   7 0 0 0   /   5
bunda:  7000  ko'chiriladigan  aholining  soni;
5  joylashtirish  maydoni;
30  obyektning  shartli  raqami;
g)  tran spo rtdan  tushirish  punktlari  tushiriladigan  aholi 
soni;
h)  k o ‘chib  kelayotgan  aholini  tushirish  bekatlaridan  va 
o ra liq   p u n k tla rid a g i  v a q tin c h a   y a s h a s h   jo y la r ig a c h a  
transportda  olib  borish  yo‘llari.
T abiiy  va  texnogen  tusdagi  FV  yuzaga  kelish  ehtim oli 
bor  hududlardagi  m a’muriy  tum an,  shahar  va  boshqa  aholi 
y ash ash   jo y la ri  to 'g 'r is id a   ev ak u a tsiy a  rejasining  m a tn  
qismida  quyidagi  m a’lum otlar  keltiriladi:
a)  ah o lin i  evakuatsiya  qilish  h a y ’a tla rin i  shay  h olga 
keltirish  tartibi;
b)  evakuatsiya  boshlangani  haqida  mahalliy  m a ’m uriyat 
va  iqtisodiyot  obyektlari  rahbarlariga  xabar  berish  tartibi;
d)  evakuatsiya  qilinadigan  aholining  toifalarga  bo'lingan 
soni;
e)  e v a k u a tsiy a   q ilin ad ig an   ah o li  v a q tin c h a   y a sh a sh  
uchun  joylashtiriladigan  xavfsiz  hududlar;
f)  e v a k u a tsiy a   q ilin a d ig a n   a h o lin i  h a r  xil  tr a n s p o r t 
turlarida  olib  chiqish  tartibi;
g)  aholini  piyoda  yoki  transp ortd a  olib  chiqish  yo'llari.
T ab iiy   va  texnogen  tu sd ag i  FV   yuz  berish i  eh tim o li
b o 'lg a n   hu du d lard an   ta sh q arid ag i  o 'z in i-o 'z i  bo sh q arish  
m ahalliy  tashkilotlar  ishlab  chiqadigan,  evakuatsiya  qilib 
keltirilgan  aholini  qabul  qilish  va  joy lash tirish  rejasining 
m atn  qismida  quyidagi  m a’lum otlar  keltiriladi:
a) 
e v a k u a ts iy a   b o s h la n g a n   va  k o 'c h ir ilg a n la r   y e tib  
keladigan  vaqt  haqida  xabarlashni  tashkil  etish;

b) 
evakuatsiya  davom ida  boshqarish  va  aloqani  tashkil 
etish;
d)  ev ak u atsiy a  qilib  k eltirilay o tg a n larn in g   to ifalarg a 
bo'lingan -miqdori;
e)  k o ‘chirilganlarni  joylashtirish  uchun  rejalashtirilgan 
xizm at  b in o lari,  m a ’m uriy,  m adaniy-m aishiy  va  bosh qa 
im oratlar;
f)  evakuatsiya  oraliq  punktlarini  yo‘lga  q o ‘yish  tartibi, 
ko'chirilgan  aholini  oraliq  punktidagi  vaq tin ch a  yashash 
jo y la rig a   y e tk a z ib   q o ‘yish  ta r tib i  va  m u d d a tla r i,  shu 
m aqsadlarga  ajratiladigan  tran sp o rt  vositalari;
g)  vaqtincha  yashash joylarida  birinchi  navbatda hayotiy 
zarur  sharoitlarni  yaratib  berish;
h)  tu b   va  k o ‘chirib  keltirilgan  aholiga  y o ‘l-y o ‘riq  va 
axborotlar  berish  tartibi.
R ejag a  e v a k u a ts iy a   qilib  b o ‘ling an   ah o lin i  y ash ash  
hu d u d lari  b o ‘yicha  jo y lash tirish   x aritasi  va  hisobi  ilova 
qilinadi.
Evakuatsiya  qilinadigan  aholining  ro ‘yxatlari  oldindan 
tuzib  q o ‘y ilad i  va  v a q ti-v a q ti  b ilan   a h o lin i  k o ‘ch irish  
rejalariga  tu z a tish   k iritila y o tg a n d a   unga  an iq lik   k iritib  
boriladi.
R o ‘yxatlar uch nusxada tuziladi:  birinchisi obyektda yoki 
turar joylardan  foydalanish  tashkilotida  qoladi,  ikkinchisi 
ah olini  k o ‘ch irish g a  b u y ru q   o lin g an d an   keyin  y ig ‘ilish 
punktiga  (tezkor  guruhga)  yuboriladi  ham da  aholini  piyoda 
yoki  transportda  olib  chiqish  tugagandan  keyin  evakuatsiya 
q ilish   h a y ’a tig a   b e rila d i,  u c h in c h isi  esa  e v a k u a ts iy a  
q ilin a y o tg a n la rn i  o lib   c h iq ish   b o s h la n g a n d a n   key in 
k o ‘ch irilg an   a h o lin i  jo y la sh tirish   jo y id a g i  q a b u l  qilish 
h a y ’a tig a   y u b o r ila d i.  U sh b u   r o ‘y x at  va  p a s p o r tla r  
evakuatsiya  qilinadigan  aholini  hisobga  olish,  joylashtirish 
va  ta ’minlash  uchun  asosiy  hujjat  hisoblanadi.

Evakuatsiya  tadbirlari  M udofaa  vazirligi  (MV)  va  Ichki 
ishlar  vazirligi  (IIV)  idoralari  bilan  ham korlikda  rejalash- 
tiriladi.
Aholining,  moddiy  va  madaniy  boyliklam i 
evakuatsiyasini  о ‘tkazish
Evakuatsiya  qilish  har  bir  alohida  holda  shu  vaziyatning 
yuzaga  kelish  sharo itiga,  FV  m an b ai  t a ’sir  om illarining 
ta ’sir  etish  tavsifiga  va  m akon-vaqt  o ‘lcham lariga  q a ra b  
belgilanadi.  Evakuatsiya qilishda aholi  k o ‘chib kelgan joyda 
ularga  z a ru r  shart-sharoitning  yaratilish ida  F M   q o ‘shin- 
larining  ishtirok  etishi  qonunning  19-m oddasida  n azarda 
tu tilg a n   b o ‘lib ,  u la r   n a fa q a t  a h o lin i  x av fsiz  jo y g a  
k o ‘chirishda,  balki  ularga  k o ‘chib  kelgan  jo y larid a  zaru r 
h a y o tiy   s h a ro it  y a ra tis h d a   va  FV   ni  b a r ta r a f   q ilish d a  
ishtirok  etishlari  k o ‘zda  tutilgan.
FV   y u z a g a   k elish i  h a q id a g i  ta x m in iy   m a ’lu m o t 
olinganda, odam lam i FV yuz bergan hududdan uyushqoqlik 
bilan  olib  chiqish  uchun  qulay  sharoit  yaratishdan  ib o rat 
b o ‘lgan  ta y y o rg a r lik   ta d b ir la r i  o ‘tk a z ila d i.  B u la rg a  
quyidagilar  kiradi:
a)  ev ak u atsiya  tash k ilo tlarin i  shay  h o lg a  keltirish  va 
ulam ing  ishlariga  aniqlik  kiritish;
b)  e v a k u a ts iy a   q ilin a d ig a n   a h o li  s o n in i  a n iq la s h , 
tra n s p o rt  v o sita la rin i  yig‘ilish  p u n k tla rig a   ta q sim la sh , 
piyodalar  saflarining  tuzilishiga  aniqlik  kiritish  va  u larni 
yo‘nalishlar  bo'yicha  taqsimlash;
d)  y ig ‘ilish  p u n k tla rin i,  tra n s p o rtg a   chiqish ,  tu sh ish  
punktlarini  y o ‘lga  q o ‘yishga  tayyorlanish;
e)  xabarlashish  va  aloqa  tizimlari  shayligini  tekshirish;
f)  mavjud  m uhofaza  inshootlarini  shay  holga  keltirish.
A h o lin i  e v a k u a ts iy a   qilish  h a q id a   x a b a r  o lin g a n d a
quyidagi  ta d b irlar  am alga  oshiriladi:

a)  evakuatsiya  boshlangani  va  tartibi haqida evakuatsiya 
ta s h k ilo tla r i,  k o rx o n a   va  ta s h k ilo tla r   r a h b a r la r ig a , 
shuningdek,  aholiga  xabar  berish;
b) evakuatsiya tashkilotlari ishini yo‘lga q o ‘yish va ularni 
shay  holga  keltirish;
d)  e v ak u a tsiy a  qilin ad ig an   ah o lin i  y ig 'ish   va  xavfsiz 
joylarga j o ‘natishga  tayyorlash;
e)  p iy o d a la r   s a fla rin i  tu z is h   v a  y o ‘n a lis h la rd a g i 
boshlang'ich  punktlarga  olib  chiqish,  transport  vositalarini 
aholining  tran spo rtg a  chiqish  punktlariga  keltirish  ham da 
aholini  transpo rtga  chiqarish;
f)  e v a k u a ts iy a   q ilin g an   ah o lin i  o ld in d a n   ta y y o rla b  
qo'yilgan,  hayotiy zarur shart-sharoitlam i ta ’minlash, ularni 
xavfsiz jo y lard a  qabul  qilish  va joylashtirish.
A ho lin i  m od diy   va  m ad an iy  b o y lik lam i  ev ak u atsiy a 
qilish  tashkilotlari  hal  qiladigan  vazifalar  ularning  xizmat 
vazifalarida  k o 'rsatilad i.
H ar  bir  alohida  FV  yuzaga  kelganda  aholini,  moddiy  va 
m adaniy  boyliklam i  xavfsiz joylarga  evakuatsiya  qilishning 
o'ziga  xos  xususiyatlari  bo'ladi.
Yer  qimirlaganda  (zilzila):
A h olini  ev aku atsiy a  qilish  m ahalliy  yoki  m in taq av iy  
tusda  bo'lishi  mumkin.  Evakuatsiya  o 'tkazish  m uddatlari 
y o 'l-tra n sp o rt  im koniyatlariga  qarab  belgilanadi.  Shikast- 
langan joylardan aholini evakuatsiya qilish yig'ilish joylarini 
y o 'lg a   q o 'y ib ,  bir  bosq ich d a,  ish lab   ch iq arish   h ud u d iy  
prinsipi  asosida  amalga  oshiriladi.
R adioaktiv  zaharlanishda:
B unday  FV   aholini  ev ak u atsiy a  qilish  m ah alliy   yoki 
m in taq av iy   sh ak ld a  b o 'lib ,  alo h id a  (b o lalar  uyi,  psixo-

nevrologik  tib b iy o t  m uassasalari,  b o la lar  va  n o g iro n la r 
uylaridan,  intem atlar  va  hokazodan  tashqari)  obyektlarda 
h u d u d iy   p rin s ip g a   aso san   am alg a  o s h irila d i.  A h o lin i, 
m oddiy  va  m a dan iy   b o y lik lam i  ev ak u a tsiy a  qilish  ikki 
bosqichda  o'tkaziladi:
1-transportlarga  chiqarish  punktdan  oraliq  punktigacha, 
2 -o ra liq   p u n k tid a n   re ja d a g i  v a q tin c h a   jo y la s h tir is h  
h u d udigacha.  H arb iy   h a ra k a tla r  b o 'la y o tg a n   jo y la rd a n , 
o m m av iy   s h ik a s tla n is h   q u ro lla ri  q o 'lla n g a n d a   o ra liq  
punktida  aholi  «toza»  transportlarga  o'tqaziladi.
K im yoviy  zaharlanishda:
B ev o sita  k im y o v iy   z a h a rla n is h d a   x av fli  o b y e k tla r  
y aqinida  yashab  tu rg an  aholi  vaqt  yetishm asligi  sababli, 
o d a td a ,  x avfli  h u d u d d a n   o lib   c h iq ilm a y ,  b a lk i,  jip s  
y o p iladigan  p a n a   jo y   va  xo n alarg a  jo y la s h tirila d ila r  va 
nafas  olish yo'llarini  shaxsiy himoya  vositalari  bilan  himoya 
qilish  choralari  k o'rilad i.  A holining  qolgan  qismi  am alda 
yuzaga  kelayotgan  sharoitga  qarab,  eng  qisqa m uddatlarda, 
asosan  aralash  tartib da  ko'chiriladi.
Sei  kelish  xa vfi  bor joylardan  aholini  evakuatsiya  qilish
B unday  jo y lard an   aholini  evakuatsiya  qilish  sei  oqim i 
v u judga  kelish  xavfi  tu g 'ila   b o sh la n g a n d a ,  sei  v u ju d g a 
kelayotgan  d avrda,  alohida  ho llarda  esa  sei  oqim i  t a ’siri 
tugagan  hollarda  ham   o'tkaziladi.
B u n d ay   v a z iy a tla r d a   a h o lin i  e v a k u a ts iy a   q ilish  
ta d b irla rin i  o ld in d a n   o 'tk a z ilg a n i  m a ’q u l,  sei  v u ju d g a 
kelayotgan  ho llarda  esa  shoshilinch  (kechiktirib  bo'lm ay- 
digan)  evakuatsiya  o'tkaziladi.
K o 'c h iris h n in g   sh o sh ilin c h   b o 'lis h in i  sei  o q im id a n  
m uhofaza  qilish  4  soatlik  vaqt  doirasida,  undan  keyin  esa 
real  x av f  tu g 'ila   bo sh lash iga  q a ra b   b elg ilanadi.  A holini

e v a k u a ts iy a   q ilish   c h e k la n g a n   yo k i  m a h a lliy   ta v sifd a  
b o 'la d i,  ikki  b o sq ich d an   y ig 'ilish   p u n k tla ri  o rq ali  reja- 
lash tirilm ag an ,  sei  oqim i  jo y in in g   o 'z id a n ,  u n d an   keyin 
yig'ilish  p unktlari  orqali  rejalashtirilgan  joylarga  (tashlab 
ketilgan  uylar  va  aholi  yashash  joylarini  sei  oqim i  buzib 
yuborganda)  yetkazib  qo'yishdan  iborat  bo'ladi.
X abar  berish  oldindan  (taxm inga  binoan)  yoki  seining 
b o sh i  ta sh v ish   d a rv o z a s id a n   o 'tg a n d a   (sh o sh ilin c h  
k o 'ch irishlarda)  am alga  oshiriladi.
Ко ‘chki  xa vfi  bor joylardan  aholini  evakuatsiya  qilish
B un day  ev ak u a tsiy a  q o r  k o 'c h ish   xavfi  tu g 'ilg a n d a , 
shuningdek,  ko'chki  tushib  bo'lgandan  keyin  (zarur  hayotiy 
sharoit  obyektlari  buzilgan  hollarda)  o'tk aziladi.  A holini 
evakuatsiya qilish hududiy prinsipda bir bosqichda o'tkaziladi, 
cheklangan  tasnifda  bo'ladi  ham da  oldindan  o'tkaziladigan, 
buning  iloji  bo'lm aganda  esa  shoshilinch  bo'lishi  kerak.
H alokatli  suv  bosish  va  toshqin paytida
Aholini evakuatsiya qilish gidrotexnik inshootlari buzilish 
xavfi tug'ilgan yoki buzilgan hollarda yoki suv havzalaridagi 
suv  sath i  k o 'ta r ilib   k e tg an d a  (to sh g an d a),  sh u ning dek , 
obyektlarni  risoladagidek  ishlashi  buzilganda  va  aholining 
hayotiy  sharoitini  ta ’minlash  tizimlarini  suv  buzib  ketganda 
o 'tk a z ila d i.  B unday  sh aro itd a  aholini  evakuatsiya  qilish 
c h e k la n g a n   y o k i  m a h a lliy   ta s n ifd a   b o 'lis h i  m u m k in . 
O ldindan  o'tkaziladigan evakuatsiyalarda yig'ilish punktlari 
y o 'lg a   q o 'y ila d i  (ishlab  ch iq arish   -  hu dudiy  prin sip d a). 
O ldindan  o'tkazish  davri  qisqa  bo'lganda  aholini,  moddiy 
va m adaniy boyliklami evakuatsiya qilish hududiy prinsipga 
binoan,  1  yoki 2 bosqichda (oraliq punktlam i y o'lga qo'yib) 
o'tk azilad i.

H alokatli  yong ‘in  sodir  bo ‘Iganda
Y ong‘in  eng  xavfli  texnogen  hodisa  b o 'lib ,  qisqa  vaqt 
ichida  xalq  xo'jaligiga  katta  moddiy  zarar  yetkazishi  bilan 
bir  qatorda  odam lar  hayotiga  ham  zomin  bo'ladi.
S h u n in g   u ch u n   b a rc h a   m a ’m u riy   b in o la r d a   ish la b  
chiqarish  korxonalarining  binolarida,  davolash,  omm aviy 
to m o sh a ,  y o to qx ona  b in o larid a  y o n g 'in   ch iq q an d a,  shu 
b in o d a   b o 'lg a n   o d a m la m i  e v ak u a tsiy a   qilish  chizm asi 
ham m aga  ko'rinadigan joylarga  ilib  qo'yiladi,  odam larning 
zudlik bilan binoni tark etishlari  uchun barcha o 'tish  joylari, 
y o 'lk alar,  dahlizlar  ravon  bo'lishi,  yo 'lk alard a  odam larga 
halaqit  beradigan  narsalam ing  bo'lishiga  ruxsat  berilmaydi.
Aholini,  m oddiy  va  madaniy  boyliklam i 
evakuatsiya  qilishni  t a ’minlash
Aholini  evakuatsiya  qilishni  uyushqoqlik  bilan  o'tkazish 
m aqsadida  ta ’m inotning  quyidagi  turlari  rejalashtiriladi  va 
am alga  oshiriladi:  tib b iy o t,  ja m o a t  ta rtib in i  saq lash   va 
tra n sp o rt,  y o'l  h a ra k a ti  xavfsizligini  t a ’m inlash,  m u h a n ­
d islik ,  m o d d iy -te x n ik   a lo q a   va  x a b a rla s h ,  k u z a tu v  
t a ’m inotlari.
T ex n o g en   tu s d a g i  h a lo k a tla r   va  ta b iiy   o f a tla r   h u - 
d u d la rid an   aholini  k o 'ch irish g a  m o 'ljalla n g an   tra n s p o rt 
vositalari  bilan  ta ’minlash,  bu  ko'chirishda  tashish  ishlarini 
bajarishga  m o'ljallangan  transport  vositalarini  tayyorlash, 
ta q s im la s h   va  is h la tis h n i  q a m ra b   o la d ig a n   ta d b ir la r  
majmuidir.
A holini  ev ak uatsiy a  qilish  tra n s p o rt  v o sita lari  belgi­
la n g a n   saro y i,  y ig 'ilis h   jo y i  b o 'lis h in i,  b u   v o s ita la rn i 
(jum ladan,  shaxsiy  transportlarni  ham )  aholini  evakuatsiya 
q ilish   ta d b irla rig a   ja lb   q ilin ish in i,  d a v la tla r a r o   a lo q a  
yo'llaridan  imkon  darajasida  foydalanishni  talab  etadi.

Tabiiy  va  texnogen  tusdagi  FV  yuz  berg an d a  aholini, 
hududdan olib chiqib ketishda katta samara beruvchi aralash 
usuldan  foydalaniladi.
Radioaktiv  ifloslanish  hududlaridan  aholini  evakuatsiya 
qilishda transport  bilan  t a ’minlash  ikki  bosqichning h ar  biri 
uchun  rejalashtirilgan  bo'lishi  kerak.
A ho lini,  m o d d iy   va  m a d an iy   b o y lik la m i  k o ‘ch irish  
davom ida  sh ah ar  y o 'lo vch ilarni  tashish  tra n sp o rtla rid a n  
fo y d a la n is h   e h tim o lin in g   q u y id a g i  h a r   xil  c h iz m a la ri 
nazarda  tutiladi:
a)  aholini  tu ra r jo y larid an   yig'ilish  p u n ktig a  yetkazib 
qo'yish;
b)  yig'ilish  p u n k tla rid a n   vaqtincha  yashash  jo y larig a 
yetkazib  qo'yish;
d) 
ev ak u atsiy a  qilin ishi  lozim   b o 'lg a n   aho li  FV   yuz 
bergan  hududdan  xavfsiz joylarga  olib  kelish.
Havo  va  boshqa  transp o rt  vositalari,  m avjud  tran sp o rt 
FV  yuz  berishi  natijasida  ishdan  chiqqan  hollarda,  borish 
qiyin joylardan  aholini  evakuatsiya  qilish  uchun  ishlatiladi.
Aholini  evakuatsiya  qilishni  tibbiy  ta ’m inlash  sog'liqni 
s a q la s h   m u a s s a s a la rin in g   k o 'c h ir ila y o tg a n   a h o lin i 
s o g 'lig 'in i  saq lash g a,  k o 'c h irish   m o b ay n id a  x a sta la n ib  
q o lg a n la rg a   va  ja ro h a tla n g a n la r g a   o 'z   v a q tid a   tib b iy  
yo rd am   k o 'rsa tish g a ,  shuningdek,  yuqum li  k asallik lam i 
ta r q a lib   k e tis h in i  o ld in i  o lish g a  q a ra tilg a n   ta s h k iliy , 
dav o lash,  sanitariy a-gigiy en ik   va  yuqum li  k asallik larg a 
qarshi  emlash  tadbirlarini  o'tkazishni  o 'z  ichiga  oladi.
E v a k u a ts iy a   q ilin a y o tg a n   ah o lin i  tib b iy   t a ’m in lash  
hududiy ishlab chiqarish prinsipida amalga oshiriladi. Tibbiy 
t a ’m inlashga  m azkur  hududning  tegishli  sog'liqni  saqlash 
rahbarlari  boshchilik  qiladi.
Jam o at  ta rtib in i  saqlash  va  y o 'l  h arak ati  xavfsizligini 
ta ’minlash  quyidagi  tadbirlarni  o 'z  ichiga  oladi?

a)  xizm atdagi  guru hlar  evakuatsiya 
0
‘tk azish d a  Q  va 
BShI o ‘tkazish bilan band b o ‘lmagan transportda va  piyoda 
fu q aro la rn i  o ‘tishiga  y o ‘l  q o ‘ym aslikni  k o ‘zda  tu tad ig an  
qattiq tartibni (avtomobil shoh y o llarin i va piyoda y o ‘llarini 
to ‘sib  qo'yishni)  amalga  oshirishi;
b)  evakuatsiya  qilinayotganlarni  tashishga  m o ‘ljallangan 
tra n sp o rt  vositalari  texnik  holatini  vaqti-vaqti  bilan  tay ­
yorlab,  nazorat  qilish;
d)  odam larni  FV  yuz  bergan  hududlardan ju d a  tez  olib 
ketishni  t a ’minlash  m aqsadida  to ‘xtovsiz  o ‘tadigan  trans- 
p o r tla r n i  s a fa rb a r  q ilis h d a   e v a k u a ts iy a   ta d b ir la r in i 
o ‘tk azish g a  m a s’ul  m a n sab d o rlarg a  (z a ru ra t  b o ‘lganda) 
yordam   berish;
e)  evakuatsiya  obyektlarida  (yig‘ilish joylari,  transportga 
chiqarish  va  undan  tushirish  bekatlari,  tem ir  yo‘l  bekatlari, 
d a ry o   b a n d a rg o h la ri,  a e ro p o rt  va  h k .d a ),  e v a k u a tsiy a  
qilinayotgan  aholini  va  xavfsizlikni  ta ’minlash,  vahim a  va 
mish-mishlarni  oldini  olish;
0   shu  d av r  u chu n   o ‘rn a tilg a n   ta rtib d a   o b y e k tla rn i 
q o ‘riqlash;
g)  shahar  ichidagi  va  tashqarisidagi  evakuatsiya  qilingan 
aholining  h arak a t  yo‘nalishlarida  y o ‘l  h arak atin i  tartib g a 
solib  turish;
h) k o ‘chirilganlarni  olib borayotgan avtom obil transporti 
saflariga  ham rohlik  qilib,  kuzatib  borish;
i)  avtom obil  y o ‘llarida  tashishning  va  FV  yuz  bergan 
hududlarga  kiritish  tartibining  belgilab  q o 'yilgan  navbat- 
larini  t a ’minlash;
j)  shahar  va  aholi  yashash joylarida,  evakuatsiya  yo‘na- 
lish la rid a   va  ev ak u a tsiy a  q ilin g an   ah oli  jo y la sh tirilg a n  
jo y larda  jinoyatchilikka  qarshi  kurashish;
k)  evakuatsiya  qilingan  aholi  IIV  idoralarida  ro ‘yxatga 
o lin ish in i  ta sh k il  etish   h a m d a   y ash a sh   jo y la r i  h a q id a

m a’lum otnoma  yig‘ish  ishlarini  yuritilishini  (FV  yuz  bergan 
hududlardan  k o ‘chirilgan fuqarolarni zarur b o ‘lganda tezda 
topish  uchun  zaru r  m a ’lum otlar  xazinalarini  yaratilishini) 
tashkil  etish.
M uhandislik  ta ’m inotida  bajariladigan  ishlar  hajmi  va 
tavsifi,  ko'chirish  sharoiti,  turi  va  k o ‘lamiga,  qanday  kuch 
va  vositalar  borligiga  va jalb  qilinganligiga  b o g iiq   b o ‘ladi.
Q uyidagilar  yig‘ilish  joylarini  m uhandislik  jihozlashga 
kiradi:
a)  e v ak u a tsiy a  q ilin g an   ah o li  u ch u n   p a n a   jo y la r  va 
yashirinish joylarini jihozlash;
b)  falokat  sodir  b o ‘lgan joyning  yoritilishini  t a ’minlash;
d)  kichik idishlarga suv olish joylarini jihozlash va tartibli 
saqlash;
e)  sanitariya  b o ‘g ‘inlarini  zarur  vositalar  bilan jihozlash.
Quyidagilar transportga chiqarish  bekatlarini jihozlashga
kiradi:
a)  yashirinish joylari  va muhofaza inshootlarini jihozlash;
b)  suv  ta ’minoti  joylarini jihozlash  va  tartibd a  saqlash;
d)  sanitariya  b o ‘limlarini jihozlash;
e)  transport  vositalarini joylashtirish  uchun  transportga 
yuklarni  ortish  m aydonchalarini jihozlash.
H arakat yo‘nalishlarida muhandislik  ta ’minoti  yuzasidan 
quyidagi  tadb irlar  bajarilishi  mumkin:
a)  a v to m o b il  k o lo n n ia la ri  jo y la sh ish   (m a y d o n la rin i 
jihozlash,  qishloq)  yo‘llaridan  ketayotganda  yo‘lning  buzuq 
yoki  o ‘tib  b o ‘lmaydigan joylaridan  aylanib  o ‘tish  yo‘llarini 
qurish,  shuningdek,  tartibini  saqlash;
b)  qishda  aholini  evakuatsiya  qilishda  h arak at  yo‘llarini 
q ordan  tozalash;
d) 
loygarchilikda  aholini  evakuatsiya  qilishda  qishloq 
y o ‘llaridagi  o ‘tish  qiyin joylarni  tartibd a  saqlash.
Q u y id ag i  e v a k u a tsiy a   qilin g an  a h o lin i  jo y la s h tiris h  
joylarini  m uhandislik jihozlashga  kiradi.

a) evakuatsiya qilingan aholini joylashtirish uchun jam o at 
b inolarini  yashash  uchun  m oslashtirish,  zaru r  u sk u n alar 
b ilan   jih o z la s h   va  v a q tin ch alik   yash ash   jo y la rd a   z a ru r 
sharoit  yaratish;
b)  vaqtinchalik  savdo  va  boshqa  m aishiy  obyektlarni, 
d a la   n o n v o y x o n a la ri,  h a m m o m la r  v a  b o s h q a   m aish iy  
obyektlarni  uskunalash;
d)  suv  ta ’minoti  punktlarini  uskunalash;
e)  k u z a tu v n i  ta s h k il  e tish ,  re ja la s h tiris h   va  m u v o - 
fiqlashtirib  turish  tegishli  FV  bo shq arm alari  (b o ‘lim lari) 
zim m asiga  yuklatiladi.
H avo,  suv va yer usti razvedkasini  amalga  oshirish  uchun 
maxsus  kuch  va  vositalar  bilan  ta ’minlash  nazarda  tutiladi.
H avo  razvedkasi  FM   sam olyotlari  va  vertolyotlarining, 
shuningdek,  shu  m a q sad lar  uchun  h arb iy   q o ‘m o n d o n lik  
ajratg an   sam olyot  va  v ertolyotlarning  m axsus  o ‘qitilgan 
g u ru h lari  o ‘tkazad i.  H avo  k uzatuvining  vazifasi  shikast 
o ‘choqlari  chegaralarini,  vayronlik  va  yong‘inlar  tavsifmi, 
k o ‘prik,  kechuv,  iqtisodiyot  obyektlarining,  transport  shoh 
y o ‘llari,  m uhandislik  inshootlari  va  boshqa  obyektlarning 
ahvolini  iloji  boricha  qisqa  m uddatda  aniqlashdan  iborat.
Y er  usti  razvedkasini,  FV  ning  razvedka  tuzilm alari  va 
b o ‘limlari,  razvedka  va  laboratoriya  tahlili  tarm oqlarining 
m uassasalari,  radiatsiyaviy  va  kimyoviy  kuzatuv  punktlari 
olib  boradi.  Yer  usti  razvedkasi  m a’lu m o tlarid an   FV  yuz 
b e rg a n   h u d u d la rn in g   c h e g a ra la ri,  ra d ia ts iy a   d a ra ja s i, 
vayronliklar  tavsifi,  m uhofaza  inshootlari,  y o ‘l  tarm oqlari 
va  b o sh q a  tran sp o rt  vositalari,  inshootlari  ahvoli  haqida 
to ‘la,  ishonchliroq  m a’lum ot  olish  uchun  foydalaniladi.
A holini  evakuatsiya  qilishni  m oddiy-texnik  t a ’m inlash 
k o ‘chirish  jara y o n id a  tran sp o rt  vositalarini  t a ’m irlash  va 
u la rg a   te x n ik   x iz m a t  k o ‘r s a tis h d a n ,  y o q ilg ‘i-m o y la sh  
ashyolari  va  ehtiyot  qismlar,  suv,  ovqat m ahsulotlari  va eng 
zarur  buyum lar  bilan  ta ’m inlashdan  iborat  b o ‘ladi.

M od diy-texnik  t a ’m ino ti  D av lat  zaxirasi  id o ralarig a , 
Q ishloq  va  suv  x o ‘jaligi  vazirligiga,  « 0 ‘zb ekisto n   tem ir 
y o ‘lla ri»   k o m p a n iy a s ig a ,  « 0 ‘z a v to tr a n s p o r t»   d a v la t 
korporatsiyasiga,  tu rar joy  x o ‘jaligi  va  savdo  korxonalari 
va  tashkilotlariga  yuklatiladi.
M oddiy-texnik  t a ’m in o tin i  FV   b o sh q arm alari  tashkil 
qiladi  va  m uvofiqlashtirib  turadi.
K o'chirish  davrida,  yig‘ilish joylari,  oraliq  punktlari  va 
qabul  punktlarini,  aholini,  m oddiy  va  m adaniy  boyliklarini 
e v ak u a tsiy a  q ilish   ta d b irla rin i  b o sh q a rish   ta sh k ilo tla ri 
m uqim   va  k o ‘chm a  a lo q a  v o sita la ri  b ila n   jih o z la n g a n , 
ham m a  darajalarda uzluksiz aloqani tashkil  etish va  amalga 
oshirish  im koniyatiga  ega  bolishi  shart.
A loqani  ta ’minlash  A loqa  vazirligi  tashkilotlariga  va  FV 
boshqarm alari  (bo ‘limlariga)  yuklatiladi.
A holini  evakuatsiya  qilish  ta dbirlarini  am alga  oshirish 
davom ida  aholiga  axborot  va  yo‘l-yo‘riqlar berib  turishning 
alohida  aham iyati  bor.  Shu  m aq sadd a  om m aviy  ax b o ro t 
vositalaridan,  tran sp o rt  vositalariga  o ‘rnatilgan,  k o ‘cha- 
la rg a   o ‘r n a tilg a n   r a d io k a r n a y la r d a n ,  k o ‘rg a z m a li 
axborotlardan  foydalanish  kerak.
O ‘z b e k isto n   R e sp u b lik a sin in g   « F u q a ro   m u h o fa z a si 
t o ‘g ‘risid a » g i  q o n u n n in g   4 -m o d d a sid a   va  « A h o lin i  va 
hududlarni  tabiiy  ham da  texnogen  xususiyatli  favqulodda 
vaziyatlardan  m uhofaza  qilish  to ‘g‘risida»gi  qonunning  27- 
m oddasi  fuqaro  m uhofazasi  sohasidagi  qonun  hujjatlariga 
sid q id ild a n   rio y a   etish g a  a h o lin i,  m o d d iy   va  m a d a n iy  
boyliklam i evakuatsiya qilishga m as’ul b o ‘lgan shaxslam ing 
e’tiborini  yanada  q a t’iy  tortadi,  m a ’suliyatini  oshiradi.

1. 
A h o lin i evakuatsiya  qilish  deganda nim ani tushunasiz?
2. 
E vakuatsiyaning  turlari?
3. 
E va ku a tsiya   qilish  usullari haqida nim alarni bilasiz?
4. 
E vakuatsiya  qilish  tashkilotlari?
5. 
Yig ‘ilish jo y la ri qaysi prinsip asosida  belgilanadi?
6. 
Q abul qilish p u n k tla ri qaysi prinsip asosida belgilanadi?
I. 
T ezko r guruhlarining  vazifalari nim alardan  iborat?
8. 
E va ku a tsiya  guruhlari qaysi bo 4limlardan  ta sh kil topadi?
9. 
A h o lin i evakuatsiya qilishni ta ’minlash.
10.  M o d d iy  m adaniy b o y lik la m i  evakuatsiya qilishni t a ’m inlash?
II .  E vakuatsiya  um um iy  boshqarish  qaysi tashkilotga yukla tilg a n ?
12.  E vakuatsiyada ja lb   qilinadigan  transport  vositalari.
Tayanch iboralar
Evakuatsiya,  cheklangan  evakuatsiya,  m ahalliy  evakuatsiya, 
mintaqaviy evakuatsiya,  yalpi  evakuatsiya,  qisman  evakuatsiya,  hududiy 
evakuatsiya,  evakuatsiya  guruhlari,  evakuatsiya  qismlari,  evakuatsiya 
oraliq  punktlari,  radiaktiv  zaharlanish,  kimyoviy  zaharlanish.