£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

A d a b i yo t   Bu davrda o’zbek adabiyoti ham jiddiy hayotiy sinovlar jarayonini 

boshdan kechirdi. O’zining boy tarixiy an’analariga ega bo’lgan bu adabiyot xalq 

ruhining ko’zgusi sifatida uning ma’naviy hayotida muhim rol o’ynadi. Biroq bu muhim 

soha faoliyati sovetlarning doimiy nazorati ostida kechdi. Ularning nazarida adabiyot 

kuchli mafkuraviy qurol sifatida yangi tuzumni mustahkamlashga xizmat qilishi, 

millionlar omasini shunga da’vat etmog’i kerak edi. Bu, albatta, har bir ijodkor zimmasiga 

jiddiy mas’uliyat yuklardi. Negaki, har bir shoir yoki adib sovet mafkurasi talablaridan 

chetlashguday bo’lsa, o’z xalqining boy tarixiy o’tmishi yoxud ulug’ ajdodlari hayotidan 

asar yozguday bo’lsa, uning og’ir jazoga ro’baru kelishi hech gap emas edi. Mana, nima 

uchun 30-yillarda xalqimiz faxru-g’ururi bo’lib qolgan bir qator favqulodda iste’dod 

sohiblari qatag’on qilindi, ijodlari bo’g’ildi. Xususan, «xalq dushmanlari» tamg’asi bilan 

nomlari badnom qilingan A.Qodiriy, A.Cho’lpon, U.Nosir, A.Fitrat, Elbek, G’.Yunus, 

M.Botu singari so’z san’atkorlarining achchiq kismati bunga yaqqol misoldir.  

Biroq har qanday tazyiqu ta’qiblarga qaramay o’zbek adabiyoti bu yillarda 

muayyan yutuqlarga erishib bordi. Hamza, S.Ayniy, A.Qodiriy, A.Cho’lpon, A.Fitrat 

singari katta avlod namoyandalari izidan G’.G’ulom, A.Qahhor, M.Oybek, H.Olimjon, 

U.Nosir, K.Yashin, R.Uyg’un, Mirtemir, G’ayratiy, Oydin, S.Abdulla singari qalam 

ahllari adabiyot jarayonga kirib keldi. Ular o’zlarining serqirra ijodlari bilan o’zbek 

adabiyoti xazinasini boyitishga munosib ulush qo’shdilar. Bu o’rinda A.Qodiriyning 

«O’tgan kunlar», «Mehrobdan chayon», A.Cho’lponning «Kecha va kunduz», 

S.Ayniyning «Odina», «Sudxo’rning o’limi», A.Fitratning «Abulfayzxon», «Hind 

sayyohi bayonoti», Oybekning «Qutlug’ qon», «Navoiy», A.Qahhorning «Sarob», 

G’.G’ulomning «Ko’kan», «Yodgor» va shu singari o’z davri uchun muhim voqea 

bo’lgan, badiiy g’oyasi yuksak asarlarni alohida qayd etmoq lozim bo’ladi. Lekin ne 

ko’rgilikki, bu adabiyotning ne-ne norlari totalitar tuzum ixtiro etgan qatag’onlik domiga 

tashlanib, aybsiz ayblanib, qatli om etildilar. Ularning betakror ijodi esa avlodlar 

nigohidan uzoqlashtirib kelindi.  

Milliy istiqlol sharofati tufayligina ularning ijodi yangidan dunyo yuzini ko’rib, 

xalqimiz tomonidan sevib o’qilmoqda va o’rganilmoqda. 

---

 

252