1-2 Maruza. Atom spektroskopiyasi usullari. Atom-emission spektroskopiya

SPEKTRGA AJRATISh VA QAYD QILISh USULLARI 
AES da nurlanishni spektrga yoyish usullari uni qayd qilish usullari bilan yaqin 
bog’langan. 
Emission spektroskopiyada erishilayotgan barcha yutuqlar yuqori unumli 
difraksion panjaralarning ishlatilishi bilan bog’liq. Kamera obyektivining fokus 
masofasini oshirish va difraksion panjaraning shtrixlar sonini ko’paytirish orqali 
asbobning teskari chiziqli dispersiyasini yaxshilash mumkin.
2-jadval. Bir metrli monoxromator uchun shtrixlar zichligining (yassi panjara) va 
spektr tartibining teskari chiziqli dispersiyaga ta’siri (230 nm to’lqin uzunligida). 
Shtrixlarning 
zichligi, mm
-1
2400 3600 
2400 3600 
Spektrning tartibi 
1 
1 
2 
2 
Teskari chiziqli
dispersiya, nm/mm
0,382
0,235 
0,157 
0,061 
3-jadval. Difraksion panjaralarning ajratib ko’rsata olish kuchi (230 nm to’lqin 
uzunligi uchun).
Shtrixlarning 
zichligi, mm
-1
Spektrning 
tatibi
Panjaraning 
eni, mm
Ajratish, 
nm
Ajratib 
ko’rsatish 
kuchi
I 
I
max
I
max
/2 

1

max

2
2.5 - расм. Спектр чизи ининг эгриси (контури). 

---

7
1080
1
60
3,5
65000
1080
2
60
1,7
130000
1800
1
84
1,5
150000
2400
1
110
0,9
260 000
4200
1
84
0,7
350 000
2400
2
140
0,3
670000
3600
2
140
0,2
1000000
AES da fotoelektrik va fotografik usullar spektrni qayd qilishning asosiy 
usullari hisoblanadi. Yalpi yarim miqdoriy analizlar o’tkazish uchun spektrni ko’z 
bilan kuzatish orqali qayd qiluvchi asboblar (stiloskoplar) ishlatiladi. Fotoelektrik 
qayd qilish uchun detektor sifatida, yorug’lik oqimini elektr signaliga aylantiruvchi 
(fotoelementlar, fotoelektron ko’paytirgichlar, fotodiodlar) qurilmalar ya’ni 
fotoelektrik o’zgartirgichlar xizmat qiladi. Bu holda elektr signalining kattaligi, 
detektorga tushadigan yorug’lik oqimining intensivligiga proporsional bo’ladi. Keng 
tarqalgan fotokimyoviy detektorlarga fotoplastinka va fotoplyonkalar kiradi. Bu 
holda yorug’lik oqimining intensivligi fotoplastinkadagi spektr chizig’i tasvirini 
qorayish darajasini ya’ni, optik zichligini aniqlaydi. Qorayish darajasi fotometrik usul 
bilan o’lchaniladi. 
Oxirgi 20 yilda yorug’lik qabul qilgichlar sifatida fotoplastinka va 
fotoplenkalanning o’rnini fotoelektron ko’paytirgichlar (FEK) egalladi. FEK lar ikki 
qismdan, ya’ni tushuvchi fotonlarni elektronlarga aylantiruvchi fotokatod va 
elektronlar sonini ko’paytiruvchi dinodlardan iborat.
AES da bir va ko’p kanalli qayd qilish usullari ishlatiladi. Namuna chiqargan 
nurlanishni spektrga yoyish uchun monoxromatorlar va polixromatorlar ishlatiladi. 
Atomlarning chiqarish spektrlari chiziqlarga juda boy. Shuning uchun, ajratib 
ko’rsatish kuchi yuqori darajada katta bo’lgan spektral asboblardan foydalanish 
kerak. Moddalarni alanga bilan atomlaganda chiqarish chiziqlarining soni kam 
bo’lganligi uchun ajrata olish kuchi past bo’lgan monoxromatorlardan foydalanish 
mumkin.