1-Mavzu: Ovozlarni har xil mashqlar orqali yo’lga qo’yish

2 – mavzu. Ovoz apparati va uning ishlash konun koidalari.

Reja: 1. Tovush xosil kilish, diktsiya.

2. Ovoz gigienasi, nafas.
3. Mutatsiya.
Ovoz apparatining xarakati natijasida tovush xosil buladi. Bu apparat uch kismdan iborat buladi: 1) Nafas organlari ya’ni – upka, bronx, traxeya – tomokning nafas yuli. 2) Xikildok (ovoz pardalari joylashgan kismi)
3) Rezolyatorlar (yutkin, ogiz va burun). Ovoz apparatining xar bir kismi bir biri bilan chambarchas boglik. Tovush – upkadan chikayotgan xavo okimi, traxeya orkali tomokka keladi va uerda xavo pardalari tusikka uchraydi. Xavo bosimi ta’sirida ovoz pardalari xarakatga kiradi, ularning takroriy ochilib yopilishi va tebranishi natijasida xavo tulkinlari ya’ni tovush xosil buladi. Ovoz pardalarining uzunligi va kalinligi turlicha buladi.

1. 
   Bas va bariton 22 – 25 mm
   
2. 
   Tenor va mets. Soir 18 – 22 mm
   
3. 
   Sonrano 14 – 19 mm
   

Tovush tebranishining tezligi ya’ni tovush balandligi ovoz pardalarining tortilishi bilan boglik, tebranish kancha tez bulsa, tovush shuncha baland pardalarga kutariladi. Tovushning paydo bulish vakti «tovush xujumi» ya’ni («ataka zvuka») deyiladi. Ovoz pardalarining jinpsligiga nafas chikarishining kuchi va xarakteriga karab tovush xujumi kattik, mayin, nafas olishdan keyingi xujum bulishi mumkin. Xonanda uchun yeng ma’kul tovush xujumidan chikadigan ovozdir. Xor ijrochiligida xonandalardan tugri diktsiya ya’ni «nutk talaffuzi yana xam tugrirogi adabiy tekstni anik va ravshan talaffuz kilish talab kilinadi. Yomon diktsiya xor kuyi ifodaviyligi va mazmunini susaytiradi. Xor diktsiya nutk organlarini ishlash kobiliyatiga ya’ni til, lablar, yumshok tanglay va pastki jagdan iborat ishlash kobiliyatigi boglik. Vokalь nutki ifodali va jonli bulishi kerak. Agar unli tovushlar xonanda ovozi sadosi chuzikligini, kuchi va rang – barangligini ta’minlasa, undosh tovushlar esa, asarning badiiy teksti mazmunini tushunarli kilib ifodalashga imkon beradi. Unli xarflarni xorda ishtirok yetuvchi xonandalardan bir xil va tugri talaffuz kilishini jiddiy talab kilish, xorda tovushlar ansambliga erishishga asosiy zamin yaratadi.
Ovoz gigienasi bu – xonanda ovozi tabiatning kimmatbaxo in’omi bulib, undan ijrochi extiyot bulib va akl bilan foydalanishi lozim. Kattik nutk, bakirib kuylash, notugri va nokulay nafas olib kuylash, ovoz apparatining xastaligida kuylash ovoz gigienasiga tugri kelmaydi. Bularning xammasi ovoz pardalarining charchashiga va kasalga chalinishiga olib keladi. Mashgulotni dam olish bilan okilona almashtirib turish, xonandalik rejimining asosiy koidasidir. SHuningdek sovuk xavoda kuylash, sovuk ichimlik ichish esa, ovoz apparatiga salbiy ta’sir kursatadi. Buxolatlar ayniksa bolalarda bulmasligi lozim. Vakti – vakti bilan vrach – foniatr kurigidan utib turish ovoz apparati kasalliklarini oldini olishda muxim axamiyat kasb etadi. Bolalar xor jamoalarining raxbarlari bolalarning ovozlvri uzgarish vaktidagi ovoz – vokal partiyalarini xususiyatlarini bilishlari shartdir. Xonanda u bolami yoki yoshi kattami yoki usmirmi, tovush xosil kilishida nafasni tugri yulga kuyishi muxim rol uynaydi. Kuylashdagi nafas bilan fiziologik nafas urtasida ma’lum darajada fark bor. Fiziologik nafasda nafas olish anik bir ritmda va ma’lum bir vakt oraligida sodir buladi. Luylash vaktidagi nafas olish esa tez va kiska vakt oraligida sodir vulib nafas chikarish esa bir kancha vaktga chuziladi. Kuylashdagi nafas olashning bir necha turlari bor:

1.