2-ma’ruza mavzu: shahar yo‘llarida harakatni jadalligi shahar yo‘llari va ko‘chalarida suv chetlatish sistemasi, suvni chetlatish tarmoq elementlari reja

2.4-rasm. Svetofor sikli boshqaruvini sxemasi:
k, j, z – svetofor signallari (sariq, qizil, yashil)

Yo‘l belgilarini shunday o‘rnatish kerakki, ularni kunning yorug‘ vaqtida ko‘rish masofasi 150 m dan kam bo‘lmasligi kerak. Haydovchiga u yoki bu uchastkada o‘rnatilgan belgini ko‘rish masofasining qiymati shu uchastkadagi tezlikning ikki barobariga yoki undan katta qiymatiga teng bo‘lishi kerak. Bu holatda yangi qurilayotgan yo‘llar uchun tezlik hisobiy tezlikdan 70% olinsa, foydalanayotgan yo‘llarda esa transport vositalarining 85% tezligidan oshmaydigan tezlik qabul qilinadi.

Svetoforlar yorug‘lik signali beruvchi asbop bo‘lib, yo‘lning ma’lum uchastkalaridan transport vositalari o‘tishini boshqarib turishda ishlatiladi.
O‘zbekistonda ishlatiladigan svetofor signallarining almashish ketma-ketligi GOST 25695-83ga asosan qabul qilingan bo‘lib, bu yo‘l belilari va signallari xalqaro konvensiya talablariga mos keladi.
Signallar quyidagi ketma-ketlikda almashtiriladi: qizil-qizil-sariq bilan yashil-sariq-qizil. Signallarni quyidagicha almashtirishga ruxsat beriladi: qizil-yashil-sariq-qizil yoki qizil-sariq, yashil-sariq. Ba’zida yashil signal almashtirilishi oldida uni o‘chirib yoqish amalda uchrab turadi.
Svetofor ob’ektini hisoblash quyidagi asosiy tushunchalar ishlatiladi:
Takt – svetoforda ma’lum bir signalning yoki ikkita signalning yonib turishi (masalan yashil yoki qizil sariq).
Asosiy takt – svetoforning signalida biron bir yo‘nalish bo‘yicha transportlar harakatiga ruxsat beriladi.
Yordamchi yoki oraliq takt – svetoforning signalida biron bir tomonga transportlar harakatlanish uchun tayorlanadilar.
Davr – taktning yonib turish uzunligi (vaqti, masalan t_q=25s; t_ya=21s; t_s=4s).
Faza – asosiy va yordamchi davrlarning summvsi (t_ya+ t_s)
Sikl – hamma davrlarning yig‘indisi (t_ya+ t_s+ t_q)
Svetoforlarni funksional belgilanishi va konstruktiv bajarilishi bo‘yicha tavsiflash mumkin.
Funksional belgilanishi bo‘yicha svetoforlar quyidagilarga bo‘linadi:
Transportlar va piyodalar uchun.
Konstruktiv bajarilishi bo‘yicha esa: bir seksiyali, ikki seksiyali, uch seksiyali qushimcha seksiya bilan.
O‘zbekistonda transport vositalarini boshqarish uchun 2 turdagi svetoforlardan foydalaniladi. Bu turdagi svetoforlar barcha davlatlarda ishlatiladi, vertikal joylashtirilgansvetoforlarda yuqorida qizil, o‘rtada sariq, pastda yashil signallar o‘rnatiladi. Gorizontal o‘rnatilgan svetoforlarda qizil chapda, sariq o‘rtada va yashil o‘ng tomnda joylashtiriladi. Vertikal o‘rnatilgan svetoforlarda qo‘shimcha seksiya yashil signal seksiyasining yonida joylashtiriladi.