5-modul. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi 16-lekciya. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi Joba

Suw ótkizgish bosaǵasındaǵı tereńlikti anıqlaw usılları. Joqarıdaǵı teńlemelerden kórinip turǵanday, suw sarpın anıqlaw ushın bosaǵa ústindegi (h) tereńlikti biliw kerek boladı. Bul eki úlkenlikti tabıwdıń bir neshe usılları bar.
1. Belanje usılı. (27.18) teńlemeden birlik sarıptı anıqlaymız:
q = Q/b = hφ[2g(H₀-h)]^1/2, (27.7)
Bul teńlemeden suw sarpınıń tereńlikke funksional baylanıslı ekenligi kórinip turıptı:
q = Q/b = hφ[2g(H₀-h)]^1/2 =f(h), (27.8)
27.2-súwretten:
00, (27.9)
ekenligi kórinip turıptı. H₀ berilgen dep esaplap (H₀=const), (27.7) teńlemeni analiz qılamız: bunda eger h = H₀ bolsa, onda q = 0; eger h = 0 bolsa, onda q = 0.
Demek, f(h) funksiya (h) tereńliktiń shegaralıq mánislerinde nolge teń boladı eken. 27.2-súwrettegi birlik sarıp epyurasına qarap shama menen sonnı aytıw múmkin, f(h) funksiya tereńlik (h) tıń qandayda bir mánisinde óziniń maksimal mánisine iye boladı. Bul jaǵdaydı analiz qılıp Belan tómendegi postulatı usınıs etken.
Belanje postulatı (1828-j.). Berilgen H₀ naporda suw ótkizgish bosaǵasında q_max birlik sarıpqa sáykes keliwshi h tereńlik bar boladı, yaǵnıy suw ótkizgishten aǵım sonday h tereńlikten ótedi, bunda q_max sarıp eń joqarı mániske iye boladı.
Bul postulatqa tiykarlanıp (27.7) teńlemeniń tuwındısı nolge teń dep jazıwımız múmkin:
(dq/dh)=d[hφ[2g(H₀-h)]^1/2]/dh=0, (27.10)
φ=const dep qabıl etip,
d[h[2g(H₀-h)]^1/2]/dh=(H₀-h)^1/2-(1/2)[1/(H₀-h)^1/2]=0, (27.11)
bunnan:
h=(2/3)H₀, (27.12)
Demek, h/N₀=k degen belgilew qabıl etsek, onda:
k = h/H₀= 2/3, (27.13)
Usıǵan tiykarlanıp, (27.5) teńlemeni tómendegishe jazıw múmkin:
Q= φb(h/H₀)H₀[2gH₀(1-h/H₀)]^1/2, (27.14)
Eger k=h/H₀-dep belgilesek, onda:
Q=φk(1-k)^1/2b(2g)^1/2(H₀)^3/2, (27.15)
bul teńlemede:
m=φk(1-k)^1/2, (27.16)
dep belgilesek, onda:
Q=mb[2g]^1/2(H₀)^3/2, (27.17)
bunda:
m=φ(2/3)[1-(2/3)]^1/2=0,385φ, (27.18)
Ayırım avtorlar suw ótkizgish bosaǵasınıń kiriw bólegi formasına qarap, φ tezlik hám m sarıp koáffitsientleriniń mánislerin anıqlaǵan.
a) φ = 0,85; m = 0,32 (19.17-súwret, a); b) φ = 0,92; m = 0,35 (27.3-súwret, b).