Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «bosim ostida payvandlash»

 

---

9
1.3. Detallarning o‘z qarshiligi 
 
Detallarning o‘zining qarshiligi deganda, detalning hajmida 
muayyan tarzda taqsimlangan qarshilik tushuniladi. Ushbu 
qarshilik orqali tok o‘tganda unda issiqlikning asosiy miqdori 
ajralib chiqadi.
Tok ulanishiga qadar (tegish joyining sovuq holati) S
H
, d
K
va 
mos ravishda R
D
anik bo‘lmaydi, chunki S
H
, d
K
ning F
pay
ga va 
yuzining holatiga umumiy bog‘likligi mavjud bo‘lmaydi. Issiqlik 
jarayonlarini hisoblashda detallarning qarshiligini detallarni 
qizdirishning oxirida (tegish joyining issik holati) qarab chiqish 
qulayroqdir. Hisoblashni soddalashtirish uchun, elektrod-detal 
tegish joyida d
K
=d
E
, detal-detal tegish joyida esa d
K
=d
b
ekanini va 
d
E
ning d
b
dan kam farq qilishini hisobiga olib shartli ravishda 
d
E
=d
b
deb qabul qilinadi. R
DD
va R
ED
nolga teng hamda S
F
=S
K
deb 
ham qabul qilinadi. 
Ko‘rib chiqilayotgan qarshilik har biri qandaydir T
1
va T
2
haroratgacha qizdirilgan bir xil qalinlikdagi ikkita shartli plastina 1
va 2 ning qarshiliklari yig‘indisidan iborat deb tasavvur qilinadi.
1.3-rasm. Payvandlash sikli oxiridagi elektr qarshilikni (R
EE
=2R
D
) 
hisoblash sxemasi. 
U holda izlanayotgan qarshilik quyidagi formuladan 
aniqlanadi: 

---

10
)
4
/
(
)
(
5
,
0
2
2
1
E
р
D
D
d
S
К
A
R


 

. 
Detallarning solishtirma elektr qarshiliklari ρ
1
va ρ
2
metallning turiga, unga termomexanik ishlov berish turi hamda 
haroratga bog‘liq. ρ
1
va ρ
2
ning qiymatlari ishlov ravishda T
1
va T
2
haroratlar uchun aniqlanadi. Kam uglerodli po‘latdan tayyorlangan 
detallarni payvandlashda T
1
=1200°C va T
2
=1500°C, qilib aluminiy 
qotishmalari uchun esa T
1
=450°C hamda T
2
=630°C qilib olinadi. 
k
p
koeffitsient detallarning notekis qizishini hisobga oladi. 
Po‘latlar uchun k
p
=0,85, aluminiy va magniy qotishmalari uchun 
esa k
p
=0,9. A
D
koeffitsient R
D
/R
S
nisbatga teng (R
S
– metallning 
uzunligi va diametri d
E
bo‘lgan silindrsimon ustunchasi elektr 
qarshiligi). Bundan tashkari, A
D
koeffitsient d
E
/S nisbatga ham 
boglik. Bu nisbat qancha kichik bo‘lsa, A
D
shuncha kichik, R
D
bilan R
S
orasidagi farq, shuncha katta bo‘ladi. 0,8–3 mm 
qalinlikdagi detallarni payvandlashda A
D
=0,8 bo‘ladi.
Uchma-uch payvandlashda har qaysi uchastkada elektr 
qarshilik quyidagi umumiy formula yordamida taxminan 
aniqlanadi: 
S
l
m
R
i
D


, 
bunda: m – sirtqi effekt koeffitsienti bo‘lib, u ferromagnit 
o‘zgarish haroratigacha (po‘lat uchun 768°C) uglerodli po‘latdan 
ishlangan 20 mm dan qalin detallar uchun ortib boradi;
ρ
i
– qizish haroratidagi solishtirma elektr qarshilik;
l – harorati teng uchastkaning uzunligi.