Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Kavsh qaytarish akti. Kavshovchi hayvonlarda chala chaynab yutilgan 
ozuqa oshqozon oldi bo‟lmalaridan og‟iz bo‟shlig‟iga qayta chiqarilib har bir 
porsiya ovqatni 50-60 marta chaynab qayta yutadilar. Bir kecha-kunduzda 8-9 
marta kavsh qaytarish davri kuzatilib, ularning har qaysisi 40-50 minut davom 
etadi. Kavsh qaytarish – mo‟‟tadil ovqat hazmining asosi hisoblanadi va uning 
bajaralishini to‟xtashi kuchli buzilish jarayonlariga olib keladi. 
O‟rtacha bir kecha-kunduzda hayvonlar bog‟lab xashakli ratsion bilan 
boqilganda qo‟ylar 6-9 soat vaqtni kavsh qaytarishga sarflasa, dalada haydab 
boqilganda (bahor, yoz oylarida) 6-7 soat vaqt sarflanadi. 
Buzoqlarda birinchi kavsh qaytarish davri hayotning 3-chi haftasida 
kuzatiladi. Ularni o‟simliklar dunyosi ozuqalarini iste‟mol qilishga ertaroq 
o‟rgatilishi kavsh qaytarish jarayonini ertaroq boshlanishiga olib keladi. Buzoq, 
qo‟zi va uloqlarda kavsh qaytarish davrlari hayotining 6-12 kunlari kuzatilishi 
mumkin. 
Kavsh qaytarish jarayoni tur qorin, qizilo‟ngach novi va katta qorin 
zonalaridagi reseptorlar hisobiga reflektor yo‟l bilan bajariladi. Bu esa u yerdagi 
ikki guruh mexanoreseptorlarning funksiyasi bilan aniqlanadi. Ozuqalarning qattiq 
qismlari bilan qo‟zg‟atiladigan birinchi guruh retseptorlari tangoreseptorlar ( taktil 
retseptorlar) deb ataladi. Ikkinchi guruh retseptorlari organni to‟lishi natijasi 
cho‟zilishini tahlil qiladi va ular tenzioretseptorlar yoki o‟sha organdagi bosimni 
qabul qiluvchi – baroretseptorlar deb ataladi. 
Kavsh qaytarish jarayoni tur qorin va qizilo‟ngach novining 
tangoreseptorlarini ozuqalarni dag‟al qismi bilan qo‟zg‟atatilishi natijasida 
boshlanadi. Qatqorin va katta qorindagi oziq massalari qanchalik dag‟al bo‟lsa 
kavsh qaytarish jarayoni shunchalik tez va uzoq bo‟ladi. Kavsh qaytarish 
jarayonining boshqarilishida bosh miyaning turli tuzilmalari ishtirok etadi. Kavsh
qaytarish jarayonining boshqarilishida gipotalamus, po‟stloqning limbik qismi va 
bosh miya po‟stlog‟ining motoroldi zonalari ham ishtirok etadi. Kavsh qaytarish 
faqatgina bedorlik paytida kuzatiladi, shu sababli kechalari bu jarayon oldidan 
hayvonlar uyqudan uyg‟onadilar. 
Kavsh qaytarish jarayoniga shartli reflekslar hosil qilinadi. Kavsh qaytarish 
jarayoni turli tashqi signallar ta‟sirida tormozlanadi.