Amaliy mashG’ulotlar texnologiyasi 1-mavzu. Nuqta kinematikasi, Qattiq jism kinematikasiga doir masalalar yechish

ε

 

bo’lgan dielektrik kiritilsa, u holda C, q, U, W, E quyidagicha: 

1

2

1

2

1

2

1

2

1

2

;

;

;

;

E

E

W

W

U

U

q

q

C

C























 

4- ilova 

Bir-biridan qanday masofada 1 mkKl va 10 nKl zaryadlar 9 mN kuch bilan o’zaro 

ta’sirlashadi? 

Berilgan 

q

1

=1 mkKl=1*10

-6

Kl 

q

2

=10 nKl=10*10

-9

Kl 

F=9 mN=9*10

-3

N 

k=9*10

9

N*m

2

/Kl

2

 

r=? 

Echish 

2

2

1

*

r

q

q

k

F



;        

F

q

q

k

r

2

1

2

*



 ;    

             

F

q

q

k

r

2

1

*



 

Hisoblash 

m

N

Kl

Kl

Kl

m

N

r

1

,

0

10

*

9

10

*

10

*

10

*

1

*

*

10

*

9

3

9

6

2

2

9











 

[7]dan

. 

327, 329, 331, 337 masalalarni

 

birin ketin yechtiradi 

5- ilova 

Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan

. 

328, 329, 330,332 

 

 

 

5-mavzu. O’zgarmas tok qonunlariga doir masalalar yechish.

  

5.1. Amaliy mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi 

Vaqti – 2 soat 

Talabalar soni: 25-30 nafar 

O’quv mashg’ulotining 

shakli 

Amaliy, aqliy hujumdan foydalangan holda 

Amaliy  mashg’ulotining 

rejasi  

1. Tok kuchi. Qarshilikka doir masalalar yechish.  

2.  O’tkazgichlar  ketma-ket  va  parallel  ulangan 

zanjirning bir qismi uchun Om qonuniga doir masalalar 

yechish. 

3. Tokning ishi va quvvatiga doir masalalar yechish. 

4.  Elektr  yurutuvchi  kuch.  Berk  zanjir  uchun  Om 

qonuniga 

 

doir masalalar yechish. 

 O’quv  mashg’ulotining  maqsadi:  O’zgarmas  tok  qonunlariga  doir  masalalar 

yechish va nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash. 

Pedagogik vazifalar: 

- Tok kuchi. Qarshilikka 

doir masalalarni tushuntirish 

va yechish; 

- O’tkazgichlar ketma-ket 

va parallel ulangan 

zanjirning bir qismi uchun 

Om qonuniga doir 

masalalarni tahlil qilish; 

- Tokning ishi va quvvatiga 

doir masalalarni hisoblashni 

o’gatish; 

O’quv faoliyatining natijalari: 

Talaba: 

- Tok kuchi. Qarshilikka doir masalalarni tushunadi va 

yechadi; 

- O’tkazgichlar ketma-ket va parallel ulangan 

zanjirning bir qismi uchun Om qonuniga doir 

masalalarni tahlil qiladi; 

 

 

- Tokning ishi va quvvatiga doir masalalarni 

hisoblashni o’ganadilar; 

- Elektr yurutuvchi kuch. Berk zanjir uchun Om 

- Elektr yurutuvchi kuch. 

Berk zanjir uchun Om 

qonuniga 

 

doir masalalarni 

yechishni o’rgatish; 

qonuniga 

 

doir masalalarni yechishni o’rganadi; 

 

O’qitish uslubi  va texnikasi  Amaliy, aqliy hujum, blis-so’rov, bayon qilish, 

“FSMU”, klaster, insert, “Qanday”  texnikasi 

O’qitish vositalari 

Fizikadan masalalar to’plami, proektor, tarqatma 

materiallar, grafik organayzerlar. 

O’qitish shakli 

Jamoa, guruh va juftlikda ishlash. 

O’qitish shart-sharoiti 

Doska, bo’r, proektor, kompyuter bilan jihozlangan 

auditoriya 

 

Amaliy mashg’ulotining texnologik kartasi 

Bosqichlar, 

vaqti 

Faoliyat mazmuni 

O’qituvchi 

talaba 

1-bosqich. 

Kirish (10 min). 

1.1.Mavzu,  reja,  uning  maqsadi  va  o’quv 

faoliyatining  natijalari    ma’lum  qilinadi     

(1- ilova). 

1.1. Eshitadi, yozib 

oladi. 

 

2-bosqich. 

Asosiy 

(60 min.) 

2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim  

darajalarini aniqlash uchun aqliy hujum 

savol javob  o’tkazadi (2 -ilova) 

2.2. O’qituvchi vizual materiallardan 

foydalangan holda masalalar yechishga doir 

asosiy formulalar bilan tanishtiradi va 

auditoriyada [7]dan 195, 197, 199, 261,263, 

265 masalalarni

 

birin ketin yechtiradi

 

(3-,4-

ilovalar) 

2.3. Talabalarga masalalarning asosiy 

tushunchalariga e’tibor qilishni va yozib 

olishlarini ta’kidlaydi. 

2.1.  Eshitadi.  O’ylay 

di, javob beradi.Javob 

beradi 

va 

to’g’ri 

javob ni eshitadi 

2.2.  Ilovada  berilgan 

ma’lumotlarni  asosiy 

joylarini  yozib  oladi 

lar  berilgan  masalal 

arni yechadilar. 

2.3.  E’tibor  qaratadi, 

yozib oladi. 

3-bosqich. 

Yakuniy 

(10 min.) 

3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalar 

e’tiborini asosiy masalalarga qaratadi. 

3.2. Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan

. 

196, 

198, 200, 262, 264, 266 masalalarni 

yechishni vazifa qilib beradi, baholaydi. (5-

ilova) 

3.1. Eshitadi, 

aniqlashtiradi. 

3.2. 

Topshiriqni 

yozib oladi, baholarni 

eshitadi. 

Vizual materiallar 

1- ilova 

Mavzu.  O’zgarmas tok qonunlariga doir masalalar yechish. 

Reja: 

1. Tok kuchi. Qarshilikka doir masalalar yechish.  

2.  O’tkazgichlar  ketma-ket  va  parallel  ulangan  zanjirning  bir  qismi  uchun  Om 

qonuniga doir masalalar yechish. 

3. Tokning ishi va quvvatiga doir masalalar yechish. 

4. Elektr yurutuvchi kuch. Berk zanjir uchun Om qonuniga 

 

doir masalalar yechish. 

O’quv faoliyatining natijalari: 

- Tok kuchi. Qarshilikka doir masalalarni tushunadi va yechadi; 

- O’tkazgichlar ketma-ket va parallel ulangan zanjirning bir qismi uchun Om 

qonuniga doir masalalarni tahlil qiladi; 

- Tokning ishi va quvvatiga doir masalalarni hisoblashni o’ganadilar; 

-  Elektr  yurutuvchi  kuch.  Berk  zanjir  uchun  Om  qonuniga 

 

doir  masalalarni 

yechishni o’rganadi; 

2- ilova 

 

 

                         Aqliy hujum savollari 

1. Tok kuchi deb nimaga aytiladi? 

2. Qarshilik ifodasini yozing?  

3. Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni ifodasini yozing? 

4. Berk zanjir uchun Om qonuni ifodasini yozing? 

                             

                            3- ilova 

Tok. Kuchlanish. Qarshilik va ularni ulash. 

Zaryadli  zarralarning  tartibli  bir  tomonga  yo’nalgan  harakati  tok  deyiladi.  O’tkazgich 

ko’ndalang kesim yuzasidan vaqt birligi ichida oqib o’tgan zaryad miqdoriga tok kuchi deyiladi.  

t

q

I



  yoki     [A];  

Vaqt davomida kattaligi va yo’nalishi o’zgarmaydigan tok o’zgarmas tok deyiladi.  

Tok kuchini o’tkazgich kesim yuzasiga nisbati tok 

zichligi deyiladi. 

]

[

2

м

A

en

S

I

j







 

Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni  

O’tkazgichdan  o’tayotgan  tok  kuchi,  kuchlanishga  to’g’ri,  o’tkazgich  qarshiligiga  teskari  

proporsionaldir: 

R

U

I



     

]

[

Oм

A

B

I

U

R





 

Metallarning  elektr  qarshiligi  –  erkin  elektronlar  tartibli  harakati  davomida  metall  kristall 

panjarasining tugunlaridagi ionlar bilan to’qnashadilar va yo’nalish kattaligini o’zgartirishidir  

 O’tkazgich qarshiligi metall turiga va geometrik o’lchamlariga bog’liqdir 

]

[Ом

S

l

R





 

Bu yerda:  l – o’tkagich uzunligi;  S – ko’ndalang kesim yuzasi; ρ – o’tkazgich solishtirma 

qarshiligi.  

Agar o’tkazgich kuchlanish manbaiga ulanganda  I  tok kuchi vujudga kelsa, u holda 

o’tkazgich ichidagi elektr maydon kuchlanganligi quyidagicha:  

]

[

Кл

Н

м

В

j

S

I

l

IR

E















 

Harorat ortishi bilan metall ichidagi issiqlik xarakati ortib, erkin elektronlar harakatiga xalaqit 

qiladi ya’ni  qarshilik oshadi  

)

1

(

0

t

R

R









   yoki   

)

1

(

0

t











 

Bu yerda:    R

0

 va ρ

0

 - 0

0

S xaroratda o’tkazgichning qarshiligi va solishtirma qarshiligi 

    t–selsiy  shkalasidagi  xarorat  [gradus];  α–qarshilikning  temperatura  koeffisienti  bo’lib 

xarorat gradusga o’zgarganda qarshilikning nisbiy o’zgarishi [1/gradus]  

Agar o’tkazgichnig qarshiligi t

1

 xaroratda R

1 

bo’lsa, t

2

 xaroratda 

R

2

 qarshilik quyidagicha: 

1

1

2

2

1

1

R

t

t

R













 

) 





















































булса

тенг

р

каршиликла

R

n

R

R

R

R

R

R

U

U

U

U

U

I

I

I

I

I

УМ

n

УМ

n

УМ

n

УМ

...

...

....

3

2

1

3

2

1

3

2

1

   

U kuchlanish manbaiga ketma-ket qilib 

ulangan n ta qarshilikning ixtiyoriy k-

qarshilikdagi kuchlanish tushuvi 

quyidagicha: 

U

R

R

R

R

R

U

n

K

K











...

3

2

1

 

U kuchlanish manbaiga ketma-ket qilib ulangan 

R

1 

va R

2

 qarshiliklarning har biridagi kuchlanish 

tushuvi U

1

 va U

2

 quyidagicha: 

;

;

2

1

2

2

2

1

1

1

U

R

R

R

U

U

R

R

R

U













 

O’tkazgichlarni parallel ulaganda

 

tok kuchi, kuchlanish va qarshilik. 























































булса

тенг

р

каршиликла

n

R

R

R

R

R

R

R

U

U

U

U

U

I

I

I

I

I

УМ

n

УМ

n

УМ

n

УМ

1

...

1

1

1

1

...

....

3

2

1

3

2

1

3

2

1

 

Agar  zanjirning  tarmoqlanmagan  qismidagi 

tok  kuchi  I  bo’lsa,  manbaga  parallel  qilib 

ulangan  n  ta  qarshiliklarning  ixtiyoriy  k-

qarshilikdagi tok kuchi I

k

 quyidagicha: 

I

R

R

R

R

R

I

n

K

K















)

1

...

1

1

1

(

1

3

2

1

 

Agar zanjirning tarmoqlanmagan qismidagi 

tok kuchi I bo’lsa, manbaga parallel qilib 

ulangan R

1 

va R

2

 qarshiliklarning har biridagi 

tok kuchi I

1

 va I

2

 quyidagicha: 

;

;

2

1

1

2

2

1

2

1

I

R

R

R

I

I

R

R

R

I













 

 

[Vt]

  

 

b-1)  Ayni  bir  U  kulanishga  ulanganda  R

1

,  R

2

,  R

3

....,  R

n

  quvvatlar  hosil  qiladigan 

iste’molchilarni ketma-ket qilib o’sha U kulanishga ulanganda, tarmoqdagi umumiy quvvat R

UM

, 

ixtiyoriy k-iste’molchidagi quvvat R’

k 

, ixtiyoriy k-iste’molchidagi kuchlanish U’

k 

, tarmoqdagi 

umumiy tok kuchi I

UM

 quyidagicha: 

U

P

I

I

I

I

U

P

P

U

P

P

P

P

P

P

P

P

УМ

n

УМ

K

УМ

K

K

УМ

K

n

УМ



























....

;

'

;

'

;

1

.....

1

1

1

1

2

1

2

3

2

1

 

b-2)  Ayni  bir  U  kulanishga  ulanganda  R

1 

va  R

2

  quvvatlar  hosil  qiladigan  iste’molchilarni 

o’sha  U  kulanishga  ketma-ket  qilib  ulanganda,  tarmoqdagi  umumiy  quvvat  R

UM

,  har  bir 

iste’molchidagi quvvat R’

1

 

va

   

R’

2 

, har bir iste’molchidagi kuchlanish U’

1 

va U’

2

 , tarmoqdagi 

tok kuchi I

UM

 quyidagicha: 

;

;

'

;

'

;

'

;

'

;

2

1

2

1

1

2

2

1

2

1

2

2

2

1

1

2

1

2

2

1

2

1

2

1

2

1

U

P

I

I

I

U

P

P

P

U

U

P

P

P

U

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

P

УМ

УМ

УМ





























































 

Parallel ulanganda quvvat 

a-1)  U  kuchlanish  manbaiga parallel  qilib  ulangan  n  ta qarshilikning ixtiyoriy  k-qarshilikdagi 

quvvat R

K

 va umumiy quvvat R

UM

 quyidagicha: 

2

)

1

...

3

1

2

1

1

1

(

;

2

ум

U

n

R

R

R

R

um

P

R

ум

U

k

P

K















   [Vt] 

a-2) Agar qarshiliklar ikkita bo’lsa xar biridagi quvvat R

1

, R

2  

va umumiy quvvat R

UM

 

quyidagicha: 

2

2

1

2

1

2

1

2

2

2

1

2

1

;

;

U

R

R

R

R

P

P

P

R

U

P

R

U

P

УМ

















 [Vt] 

b-1)  Ayni  bir  U  kulanishga  ulanganda  R

1

,  R

2

,  R

3

....,  R

n

  quvvatlar  hosil  qiladigan 

iste’molchilarni parallel  qilib o’sha U kulanishga ulanganda, tarmoqdagi  umumiy quvvat  R

UM

, 

ixtiyoriy  n-iste’molchidagi  quvvat  R’

n 

,  ixtiyoriy  n-iste’molchidagi  kuvchlanish  U’

n 

,  ixtiyoriy