Axborot texnologtyalariuniversiteti mtgranova elvira aslam gvna, pozilova shahnoza xaydaraliyevna

Nazorat savollari:
1. Ta’lim muassasalarining faoliyati haqida tushuncha.
2. Oliy ta ’lim vazirligining o ‘quv va ilmiy faoliyati haqida 
nimalami bilasiz?
3. Oliy ta’lim tizimining talabasi qanday b o ‘lishi kerak?
4. Talabaning qoidasi va majburiyatlari nimalardan iborat?
2.4. Oliy kasbiy ta’lim jarayonida shaxsning sotsializatsiyasi.
« 0 ‘qimishli inson» tushunchasi
XX asrda fan, texnika va ommaviy ta ’limni rivojlanishi 
shunday ko‘p muammolami tug‘dirdiki ulami an’anaviy ta’lim 
tizimi yechishga ojizlik qiladi. Sanoatda yangi ilmiy texnologiyalar 
paydo bo‘ldi, texnik shov-shuvlar ko‘tarildi. K o‘pchilik fikriga 
ko‘ra ko‘p davlatlarda ta’lim rivoji sanoat va ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojiga nisbatan ancha orqada qoldi. Zamonaviy ta ’lim asosiy 
jihatlari: 
natijalami 
tartibsiz, 
bilib 
bo ‘lmasligi; 
ulami 
o‘qitayotganlaming 
shaxsiga, 
o‘qitilayotganlarni 
individual 
imkoniyatlari va o ‘quv kollektivining o ‘ziga hos xususiyatlariga 
bog‘liqligi; faqat o‘qituvchi-usta qo‘lida o ‘z samaradorligini 
namoyon qiluvchi turli-tuman metodlaming ko‘pligi; sanoat 
texnologiyalari rivojlangan sharoitda pedagoglami texnologik va 
texnik jihatdan bo‘sh qurollanganligi.
Pedagogik jarayonni texnologizatsiyalash urushdan keyingi 
yillar rivojlangan davlatlarda dolzarb muammoga aylangan edi, va
72

---

o ‘qitishni o ‘ziga xos natijalari kafolatlangan texnologik - ishlab 
chiqarish jarayoniga aylantirish vositalarini izlab topishga 
qaratilgan edi.
Pedagogik 
texnologiyalarni 
ishlab 
chiqishda 
birinchi 
yondashuv pedagogik jarayonga turli o'qitish vositalari va axborot 
texnologiyalarini joriy qilish bilan bog‘liq: technology in education 
(1 9 5 0 - 1960-yillar.)
Texnik vositalar to ‘plami EHM, m a’lumot saqlash komyuter 
tizimlarini ishlatish-o‘qitishni takomillashtirish uchun qulay sharoit 
yaratadi, ya’ni texnologizatsiyalash asosan o‘ziga hos texnik muhit 
yaratish yoki axborot texnologiyalarni o‘qitishda qo‘llashga 
qaratilgan edi.
1960 
-
1970-yillar 
oxirida 
o‘quv 
jarayonini 
texnik 
takomillashtirish, ta’limni takomillashtirish muammolarini yecha 
olmasligi ayon bo‘ldi. 0 ‘qitishni texnologizatsiyalashda ikkinchi 
qadam 
o ‘qitishni 
dasturlash-o‘qitish 
jaryoniga 
kibemetik 
prinsiplarini kiritish bilan bog‘liq bo‘ldi. Amarikalik pedagog 
U.Shramm gapiga ko ‘ra o ‘qitishni dasturlash o‘ziga xos repetitor 
b o ‘lib, u o ‘qitilayotganlami, mantiqiy bog‘langan qadamlar 
b o ‘ylab shunday yetaklaydiki ular deyarli hato qilmaydilar; to ‘g‘ri 
javoblar beradilar; bu javoblar darhol natijani e ’lon qilish bilan 
mustahkamlanadi; natijada o‘qitilayotganlar о ‘qitish maqsadi 
hisoblangan javobga yaqinlashadilar. Shunday qilib, dasturiy 
o ‘qitishning xarakterli jihatlari b o ‘lib, o ‘quv maqsadlarin aniqlash 
va ularga ketma-ket bajarib erishish. Dasturiy o‘qitishning 
protsessual tomoni o‘qituvchidan chetlashib bordi, chunki e ’tibor 
о ‘qitish vositalariga: dasturiy matnlarni ishlab chiqish; dasturiy 
о ‘qitish didaktik mashinalarini ishlab chiqish, nazorat vositalari 
(mashinali va mashinasiz), dasturlashgan darsliklami ishlab chiqish 
va boshqalarga qaratilgan edi. Bizda kuzatilgan, 1960-yillarda 
dasturiy o‘qitishda bo‘lgan ko‘tarilish, so‘ngra undan voz kechish, 
jarayon murakkabligi, о ‘quv jarenida EHMning yo‘qligi va bu 
turdagi o ‘qitish bilan ta’limni texnologizatsiyalash muammosini 
to ‘liq yechish mumkin emasligi, shunga olib keldiki, ko‘p vaqt 
davomida (1980-yillar oxirigacha) texnologizatsiyalash amaliy 
pedogogik muammo sifatida ko‘rilmagan va yechilmagan. Shu
73

---

bilan birga pedagogik nazariyada bu muammo tizimli yondashish 
doirasida ishlab chiqilgan (V.Bespalko, N.Talbizina va boshqalar).
1970 - 1980-yillarlarda pedagogik texnologiya mohiyatini 
yangicha, unga pedagogik jarayonni boshqarish uslubi sifatida 
yondashish, tizimli tuzilishi: technology o f education- о‘qitish 
texnologiyasi bilan bog‘liq tushunchasi paydo bo‘ldi. Lekin 
pedagogik jarayonni, 
ishlab 
chiqarish 
jarayonidan 
farqli 
texnologizatsiyaga qiyinchilik bilan moslashishi kabi o‘ziga hos 
jihatlari pedagogik texnologiyani turli mazmunli mohiyatini talqin 
qilinishini tug‘dirdi. "Pedagogik texnologiya" tushunchasi ta’rifiga 
bir necha yondashishni ko‘rsatish mumkin. (2.5.1-rasm).
Pedagogik texnologiya
(tushunchasiga ta’rifiga yondashis i)
Protsessual
Instumental
Shaxsiy
Tizimli
Diagnostika
Metodlar,
0 ‘qituvchi
0 ‘quv
va
uslubla,
pedagogik
muassasida
tahminlash
o‘qitish 
va
mahorati
to iiq
ta’lim
asosida
tarbiya
komponenti:
jarayoni:
kutilaetgan
vositalari
o‘quv-
maqsadlar
natijalarga
yig‘indisi
tarbiyaviy
to'plami,
erishishni
jarayonni
mazmuni,
ta’minlaydi-
pedagogik
o ‘qitish 
va
gan
harakatlar
tarbiyalash
operatsiya-
tizimi sifatida
vosita 
va
lar,
amalga
metodlari
protsedura-
oshirish
(pedagogik
lar 
ketma-
ko‘nikmalari
tizim)
ketligi
bo'yicha
pedagogik
jarayonni
qurish
tizimli usuli.