Bolalar o’smirlar sport maktablarida qisqa masofaga yuguruvchi sportchilarni tayyorlashning noananaviy usullari

Puls 
1min.(marta) 
Nafas olib tutib 
turish vaqti 
(sekund.) 
Sinovdan keyin 
puls 
1 
M.D. 
66 
43 
66 

---

53 
2 
T.Z. 
84 
24 
84 
3 
X.Sh. 
90 
48 
72 
4 
H.A. 
80 
43 
84 
5 
I.E. 
84 
41 
78 
6 
M.S. 
96 
54 
90 
7 
A.A. 
96 
30 
90 
8 
N.U. 
96 
44 
96 
 
 
 
327 
 
O‘rtacha 
qiymat 
 
327:8=40.875 
 
 
 
(19-jadval) 
Shtange testi 
T/R F.I.Sh. 
Sinovdan oldin
Puls 
1min.(marta) 
Nafas chiqarib 
tutib turish 
vaqti(sekund.) 
Sinovdan 
keyin puls 
1min(marta) 
1 
M.D. 
68
23 
66 
2 
T.Z. 
84 
11 
83 
3 
X.Sh. 
72 
13 
74 
4 
H.A. 
84
10 
90 
5 
I.E. 
79 
9 
96 
6 
M.S. 
90 
16 
90 
7 
A.A. 
90 
21 
96 
8 
N.U. 
96 
9 
96 
 
 
 
112 
 
O‘rtacha 
qiymat 
 
112:8=14 
 

---

54 
Test natijalariga ko‘ra 8 nafar qisqa masofaga 
yuguruvchilardan 2 nafari qoniqarsiz ko‘rsatkich, 5 nafari 
qoniqarli, 1 nafari esa yaxshi ekanligi ma’lum bo‘ldi. Bu 
sportchilarning o‘rtacha hisobda nafas chiqarib tutib 
turish vaqti 14 sekund ekanligi aniqlandi. Gench testi 
bo‘yicha bu ko‘rsatkich qoniqarli deb xulosa qilindi 
[22,23,24]. 
Shtange testi natijalariga ko‘ra 8 nafar qisqa masofaga 
yuguruvchilarning ish qobiliyati qoniqarsiz ekanligi 
kuzatildi. 
2.2. Qisqa masofaga yuguruvchi sportchilar 
mashg‘ulotlarini tashkil etish metodikasi 
 
Mavzu yuzasidan adabiyotlar tahlil qilinar ekan 
mamlakatimizda mavzuni o‘rganishga, uni tadqiq qilishga 
qaratilgan izlanishlar yetarlicha ekanligini aytish lozim. 
Sohani rivojlantirishning me’yoriy-huquqiy asoslari 
mavzuning o‘rganish imkonini beradi. 
Aytib o‘tish lozimki, mamlakatimizda jismoniy tarbiya 
va sport, xususan, bolalar sportini rivojlantirishga alohida 
ahamiyat qaratilganligi biz o‘rganayotgan mavzuning 
huquqiy 
asoslari 
yetarlicha 
shakllantirilganligini 
ko‘rsatadi. 
Jamiyatda sportning rivojlanishi, uni fan sifatida 
o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlar va intilishlar dunyo 
miqyosida tobora ortib bormoqda. Bu o‘rinda sport 
jurnallarida chop etilayotgan maqolalar, ilmiy izlanishlar 
buning yaqqol misolidir. Xorijiy mamlakatlarda (asosan, 

---

55 
AQSh, Germaniya, Xitoy, Koreya) ham bu borada keng 
ko‘lamli izlanishlar amalga oshirilmoqda. 
Biz mavzuni o‘rganish maqsadida 1-bosqichda Bolalar-
o‘smirlar sport maktablarida faoliyat ko‘rsatuvchi qator 
murabbiylar orasida so‘rovnomalar tashkil qildik. 
Ishtirokchilar tomonidan berilgan javoblar bolalar
o‘smirlar sportida mashg‘ulotlarni takomillashtirish, uni 
yangicha metodlar va uslublarga tayangan holda tashkil 
qilish kerakligini ko‘rsatadi. Shuningdek, murabbiylarning 
mashg‘ulotlarini tashkil qilish borasidagi ko‘nikma va 
malakalarini oshirish zarurati ham mavjudligi so‘rovnoma 
natijalari asosida aniqlandi. 
Siz sport mashg‘ulotlarini tashkil qilishga doir davriy 
nashrlar (jurnal, maqolalar, kitoblar) ni o‘qib borasizmi? 
savoliga ishtirokchilarning aksariyati (19-kishi) “ha” deb 
javob berishgan. Ammo sportchilarni tayyorlashda qanday 
samarali usullarni taklif qilasiz? savoliga ko‘pchilik 
murabbiylar noaniq javoblarni berishgan. Vaholanki, 
hozirgi kunga kelib barcha davriy nashrlar, ilmiy-uslubiy 
adabiyotlarda sportchilar tayyorlashga doir turli 
yangiliklar muntazam yoritib borilmoqda.
Sportchilarni musobaqalarga tayyorlashda, asosan, 
nimalarga ahamiyat qaratish lozim deb hisoblaysiz? deb 
berilgan savolga ishtirokchilarning ko‘pchiligi (15 kishi) 
sportchining ruhiy va jismoniy tayyorgarligi uyg‘unligini 
birgalikda tarbiyalashni shakllantirish kerak mazmunidagi 
javoblarni berishgan. Darhaqiqat, sport amaliyotida ruhiy 
va jismoniy tayyorgarlik uyg‘un holda tashkil qilinishi 

---

56 
ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lib, adabiyotlarda bildirilgan fikrlar 
bilan mos keladi.
Qo‘shimcha fikr sifatida aksariyat ishtirokchilar 
Bolalar-o‘smirlar sport mashg‘ulotlarini samarali tashkil 
qilish, yuqori natijalarni qo‘lga kiritishda, asosan, o‘quv-
yig‘inlari va turli darajadagi musobaqalarni tashkil qilish 
lozimligini ko‘rsatishgan. Shuningdek, natijalarning yuqori 
bo‘lishida murabbiy va sportchi teng nisbatda ahamiyatli 
ekanligi aytib o‘tilgan. 
Bolalar-o‘smirlar sport maktablarida qisqa masofaga 
yuguruvchi sportchilar tayyorgarligida mashg‘ulotlarning 
o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: 
- 
mashg‘ulotlar mikrosikli haftasiga 3-4 mashg‘ulotlar 
soniga teng; 
- 
mashg‘ulotlar jarayonida, asosan, jismoniy va texnik 
tayyorgarlikka katta ahamiyat qaratiladi; 
- 
mashg‘ulotlarni tashkil qilish umumiy rejalar asosida 
olib boriladi; 
- 
mashg‘ulotlar jarayonida jismoniy yuklamalar hajmi 
o‘ta ortib ketmaydi. 
Muammoning amaliyotdagi holatini o‘rganish maqsadida 
2-bosqichda 4 ta obyektda murabbiylarning mashg‘ulot 
jarayonlari bir necha bor kuzatildi. Qolaversa, bir qator 
murabbiylarda muvzu yuzasidan kelib chiqib, Bolalar-
o‘smirlar 
sport 
maktablarida 
qisqa 
masofalarga 
yuguruvchilarni tayyorlash borasida so‘rovnomalar bilan 
murojaat qilindi.
Kuzatishni Samarqand viloyatining Pastdarg‘om 
tumanidagi 1-sonli BO‘SMda yengil atletikachilarni 

---

57 
tayyorlash 
borasida 
murabbiylik 
faoliyati 
bilan 
shug‘ullanuvchi S.To‘rayevning mashg‘ulot jarayoni 
kuzatildi. Hamda so‘rovnoma bilan murojaat qilindi. 
Siz sport mashg‘ulotlarini tashkil qilishga doir davriy 
nashrlarni ( jurnallar, maqolalar, kitoblar) o‘qib borasizmi? 
savoliga murabbiy: “Men bunga ba’zan amal qilaman, biroq 
ko‘proq 
yengil 
atletikachilarni 
tayyorlashda 
o‘z 
tajribamdan foydalanaman”, - deya javob berdi. 
Sportchilarni tayyorlashda qanday samarali usullarni taklif 
qilasiz? savoliga murabbiy: “Sportchilarni tayyorlashda 
ularning ruhiy holatini kuchli qilib tarbiyalash samarali 
usullardan biri ekanligini ta’kidladi”.
Sportchilarni musobaqalarga tayyorlashda, asosan,